NGA GĂZIM TUSHI 
Korrupsioni Ă«shtĂ« njĂ« nga problemet endemike e strukturore tĂ« shoqĂ«rive demokratike, njĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« tĂ« bĂ«n tĂ« shtrosh pyetjen e habitshme: Pse Ă«shtĂ« kaq e lidhur demokracia me korrupsionin? NjĂ« pyetje qĂ« kĂ«to kohĂ« nĂ« jetĂ«n e tĂ« shoqĂ«risĂ« shqiptare Ă«shtĂ« dominante, duke sjellĂ« situata tĂ« rritura shqetĂ«simi dhe acarimi social, politik e ligjor. ĂshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« korrupsioni Ă«shtĂ« kthyer nĂ« âfenomen universalâ, madje ka filluar tĂ« ketĂ« njĂ« âstatus socialâ si âdukuri e pĂ«rhershmeâ. DemokracitĂ«, kudo nĂ« botĂ« i kanĂ« kaluar âfazat e tyreâ tĂ« pĂ«rballjes me dukurinĂ« e korrupsionit, bashkĂ« me tĂ« edhe antropologjinĂ« e njeriut tĂ« korruptuar. Por pĂ«r ne situata Ă«shtĂ« ndryshe pĂ«r shfaqjet konkrete tĂ« korrupsionit nĂ« sasi dhe cilĂ«si, nĂ« hapĂ«sirĂ« dhe kohĂ«. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, korrupsioni jo vetĂ«m pĂ«r ne, por nĂ« pĂ«rgjithĂ«si pĂ«r tĂ« gjitha vendet qĂ« sapo kanĂ« dalĂ« nga tanzicioni postkomunist, Ă«shtĂ« kthyer nĂ« fenomen social tipik. Ndaj duke e parĂ« problemin nĂ« aspektin kontekstual, tĂ« lidhur me realitetet qĂ« zhvillohen nĂ« shoqĂ«rinĂ« shqiptare, problemi ka shumĂ« aspekte sinkretike me natyrĂ« tĂ« pĂ«rgjithshme, por jo pak edhe me aspekte specifike, tĂ« lidhura me natyrĂ«n e shfaqjeve tĂ« korrupsionit, tĂ«rĂ«sinĂ« e mjeteve, intensitetin e qĂ«ndrueshmĂ«rinĂ« e luftĂ«s kundĂ«r tij. Por, pĂ«r ta parĂ« kĂ«tĂ« dukuri nĂ« mĂ«nyrĂ« mĂ« pĂ«rgjithĂ«suese, pĂ«r tĂ« kuptuar shkaqet sociale, faktorĂ«t ontologjikĂ« tĂ« ekzistencĂ«s, duhet vlerĂ«suar diagnoza qĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« sociologĂ«t pĂ«r kĂ«tĂ« fenomen ekzistencial, tĂ« shfaqur nĂ« forma tĂ« agravuara nĂ« vendet ish komuniste tĂ« EuropĂ«s Lindore. Sipas tyre, âĂdo luftĂ«, revolucion, ndryshim regjimi, formimi dhe zhvillimi i njĂ« klase tĂ« re pronarĂ«sh, çdo ndryshim nĂ« shpĂ«rndarjen e pasurisĂ«, nxit rritjen e korrupsionitâ.
Pa diskutim tĂ« gjithĂ« kĂ«ta faktorĂ« janĂ« tĂ« pranishĂ«m, ekzistencialisht ndikues dhe determinantĂ« pĂ«r nivelin e shfaqjeve komplekse tĂ« korrupsionit nĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ«. Personalisht mĂ« duket se nĂ« perceptimin publik, trajtimin mediatik dhe vlerĂ«simin politik e juridik tĂ« fenomenit, duket sikur ka njĂ« tautologji e cila shpesh bĂ«het si âperde socialeâ pĂ«r tĂ« zbutur vizibilitetin e fenomenit, apo pĂ«r tĂ« sfumuar efektet dhe kundĂ«refektet degraduese e shkatĂ«rrimtare tĂ« tij. ĂshtĂ« e domosdoshme tĂ« bĂ«jmĂ« njĂ« âmarrĂ«veshje fjaleâ. Sepse nuk Ă«shtĂ« problem i lehtĂ«, pĂ«rpjekja pĂ«r pĂ«rcaktimin e saktĂ« nominal tĂ« konceptit âkorrupsionâ. Por tani jemi nĂ« njĂ« situatĂ« tejet tĂ« agravuar, kur ai Ă«shtĂ« pĂ«rhapur gjerĂ«sisht nga pikĂ«pamja strukturore dhe ka pĂ«rfshirĂ« pjesĂ« tĂ« gjĂ«ra tĂ« strukturĂ«s dhe supestrukturĂ«s. Besoj se Ă«shtĂ« pikĂ«risht madhĂ«sia, pesha sociale qĂ« kĂ«rkojnĂ« njĂ« vlerĂ«sim objektiv tĂ« pĂ«rmasave dhe intensitetit tĂ« korrupsionit nĂ« ShqipĂ«ri. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja qĂ« mbase Ă«shtĂ« e drejtĂ«, fare objektive qĂ« nĂ« vend tĂ« termit korrupsion qĂ« duket ca eufemist dhe i âsfungjertĂ«â, tĂ« flasim pĂ«r patologjinĂ« e zgjeruar tĂ« âhajdutĂ«risĂ«â, tĂ« aplikuar kohĂ«t e fundit gjerĂ«sisht nga disa politikanĂ« dhe persona zyrtarĂ«.
NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ«, brenda kĂ«saj shoqĂ«rie shfaqet dukshĂ«m procesi i âvenitjes sĂ« vleraveâ apo mĂ« saktĂ«, vlerat e vetme janĂ« paraja, pĂ«rfitimi, ideali sublim i shoqĂ«risĂ« Ă«shtĂ« kthyer pasurimi me çdo kusht dhe mjet, pĂ«rfshirĂ« korrupsionin dhe hajdutĂ«rinĂ« zyrtare. Ky sfond social pragmatist ka sjellĂ« nĂ« skenĂ« politikanin dhe nĂ«punĂ«sin qĂ« abuzon me fondet publike, qĂ« kĂ«rkojnĂ« e pranojnĂ« ryshfet e bakshish pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« punĂ«n e tyre, gjykatĂ«sin qĂ« nĂ« disa raste nxjerrin âvendimet nĂ« ankandâ, apo mĂ«sues qĂ« vendosin nota tĂ« mira kur pĂ«rfitojnĂ« diçka nga prindi i nxĂ«nĂ«sit, mjeku qĂ« pĂ«rdor stratagjema tĂ« alambikuara e skema korruptive nĂ« trajtimin medikal tĂ« pacientĂ«ve etj..
TĂ« gjitha kĂ«to tregojnĂ« atĂ« qĂ« filozofi dhe kritiku social Cornelius Castoriadis, thotĂ« se âKorrupsioni sheshit, qĂ« e vĂ«mĂ« re nĂ« sistemin politikoekonomik bashkĂ«kohor nuk Ă«shtĂ« periferik apo anekdodik, por Ă«shtĂ« kthyer nĂ« tipar strukturor, nĂ« tipar sistemik tĂ« shoqĂ«risĂ« ku jetojmĂ«â. âVĂ«rshimi i pakuptimĂ«sisĂ«â, f. 117
Korrupsioni nuk Ă«shtĂ« dukuri e thjeshtĂ«. Shikimi semplist Ă«shtĂ« gabimi mĂ« i madh qĂ« bĂ«jmĂ« kur vlerĂ«sojmĂ« peshĂ«n sociale, ndikimet degjeneruese, sepse niveli i korrupsionit nĂ« thelb pasqyron nivelin social tĂ« shoqĂ«risĂ«, cilĂ«sinĂ« e normave kulturore ekzistuese, patologjinĂ« e mjedisit social ku ai kryhet. NjerĂ«zit e ndershĂ«m qĂ« nuk i mungojnĂ« kĂ«tij vendi, janĂ« tĂ« shqetĂ«suar. Ata kanĂ« frikĂ« se korrupsioni po tenton (kjo Ă«shtĂ« shumĂ« serioze) tĂ« bĂ«het pjesĂ« e kulturĂ«s dhe ingredient organik i mĂ«nyrĂ«s sĂ« sotme tĂ« jetĂ«s. Nuk Ă«shtĂ« situatĂ« e panjohur, e paparashikuar ajo qĂ« po ndodh me korrupsionin galopant qĂ« ka pĂ«rfshirĂ« nĂ« pĂ«rmasa shqetĂ«suese politikĂ«n, administratĂ«n shqiptare. KĂ«tĂ« dukuri gĂ«rryese tĂ« demokracisĂ«, shkaqet endemike dhe rastĂ«sore i kanĂ« analizuar dhe diagnostikuar nĂ« mĂ«nyrĂ« shteruese shumĂ« politologĂ«, filozofĂ« dhe sociologĂ« tĂ« politikĂ«s. Sipas tyre, korrupsioni shpreh âlidhjen e fortĂ«â qĂ« krijohet midis njĂ« regjimi shoqĂ«ror dhe tipave antropologjikisht tĂ« pĂ«rshtatshĂ«m, pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« tĂ« mundur ekzistencĂ«n, lulĂ«zimin e korrupsionit. Sipas tyre, nĂ« kohĂ«n e sotme Ă«shtĂ« e vĂ«shtirĂ« tĂ« konceptohet ekzistenca e politikanit me integritet, ânĂ«punĂ«sit korrekt veberianâ, gjykatĂ«sit tĂ« pakorruptueshĂ«m, mĂ«suesit tĂ« pĂ«rkushtuar ndaj detyrĂ«s.
âPersonazhe tĂ« tilla thonĂ« ata, janĂ« tĂ« pakonceptueshĂ«m pĂ«r periudhĂ«n bashkĂ«kohoreâ. Korrupsioni nĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ« Ă«shtĂ« kthyer nĂ« njĂ« âideologji masiveâ, âlimfĂ« molepsĂ«seâ, e cila ka krijuar jo thjesht ca individĂ« ârastĂ«sisht tĂ« korruptuarâ, por njĂ« shtresĂ« sociale tĂ« pĂ«rbĂ«rĂ« nga politikanĂ«, zyrtarĂ« e deri te njerĂ«z ordinerĂ«, tĂ« cilĂ«t mendojnĂ« se sot hajdutĂ«ria ose korrupsioni nĂ«se pĂ«rdorim njĂ« lloj eufemizmi estetik demokratik Ă«shtĂ« veprim i lehtĂ«, i padiktueshĂ«m. Madje veprimtari mĂ« e ndershme sesa krijimi i pasurisĂ« me punĂ«. Ne jemi tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m se korrupsioni ka kapur edhe fushĂ«n e jetĂ«s politike dhe elektorale, e cila gjithashtu ka qenĂ« jo pak e infektuar nga elementĂ«t e âkorrupsionit elektoralâ. Kujtoni proceset e hapura pĂ«r disa politikanĂ« qĂ« kanĂ« pĂ«rdoruar mjete e forma korruptive, nĂ« kundĂ«rshtim me kĂ«rkesat e Ligjit tĂ« Zgjedhjeve, qĂ« ende janĂ« nĂ«n procese tĂ« hetimit gjyqĂ«sor. Gama e veprimeve, âfizarmonika e korrupsionitâ Ă«shtĂ« e gjerĂ«, komplekse.
Madje edhe perceptimi ka filluar tĂ« zgjerohet, duke e kapĂ«rcyer kufirin e ngushtĂ« tĂ« kuptimit tĂ« korrupsionit vetĂ«m me vjedhjet e drejtpĂ«rdrejta e veprimet materialisht banale. Kur flasim pĂ«r korrupsionin dhe tĂ« korruptuarit, nuk kemi parasysh vetĂ«m pĂ«rfitimet nga shpĂ«rdorimi i fondeve publike pĂ«rmes tenderave abuzivĂ«. Kjo padyshim Ă«shtĂ« pjesa mĂ« e dukshme, me pasoja tĂ« rĂ«nda materiale e financiare. Por, koncepti pĂ«r korrupsionin duhet zgjeruar dhe bĂ«rĂ« mĂ« gjithĂ«pĂ«rfshirĂ«s. Sepse nuk Ă«shtĂ« vetĂ«m vjedhja nga politikanĂ«t dhe zyrtarĂ«t e lartĂ« tĂ« korruptuar, por edhe fenomeni i neveritshĂ«m i nepotizmit, i cili ka gjithashtu njĂ« gamĂ« tĂ« gjerĂ« tĂ« efekteve korruptive. Sepse duke favorizuar tĂ« afĂ«rmit, miqtĂ« dhe shokĂ«t (qoftĂ« edhe pa interesa tĂ« drejtpĂ«rdrejta apo tĂ« tĂ«rthorta politike, materiale apo financiare), ai bĂ«het shkelĂ«s i sistemit tĂ« vlerave personale dhe meritĂ«s publike. Situata Ă«shtĂ« delikate, sepse korrupsioni i pĂ«rhapur, ka ndikimet e veta nĂ« dobĂ«simin e sensit tĂ« dallimit midis tĂ« âmirĂ«sâ dhe tĂ« âkeqesâ, tĂ« ndershmes dhe banales duke sjellĂ« si pasojĂ« njĂ« çorientim etik, zgjerim tĂ« relativizmit moral, krijimin e situatĂ«s sĂ« mungesĂ«s sĂ« vlerave tĂ« shoqĂ«ruara nga cinizmi qytetar. ĂshtĂ« vĂ«rtetuar katĂ«rcipĂ«risht, se nĂ« mĂ«nyrĂ« sintetike korrupsioni sjell shumĂ« pasoja sociale, qĂ« ndihen nĂ« efektet degraduese nĂ« jetĂ«n e shoqĂ«risĂ«. Por sipas mendimit tim, dy janĂ« mĂ« kryesoret: e para, dĂ«mi ekonomik, e dyta dhe mĂ« kryesorja Ă«shtĂ« me natyrĂ« psikosociale dhe ka tĂ« bĂ«jĂ« me âhelmimin e besimitâ tek publiku.
Korrupsioni nuk pengon vetĂ«m progresin ekonomik, por ka filluar tĂ« japĂ« efekte negative nĂ« zbatimin e duhur tĂ« politikave publike. Kjo Ă«shtĂ« arsyeja pse nĂ« shoqĂ«ri ka njĂ« kĂ«mbĂ«ngulje tĂ« fortĂ«, pĂ«r tĂ« vepruar me vendosmĂ«ri kundĂ«r korrupsionit dhe ndĂ«shkimin ligjor tĂ« korruptuarve, sidomos tĂ« zyrtarĂ«ve publikĂ«, te tĂ« cilĂ«t sjelljet e korruptuara, shkelja e ligjeve dhe rregullave pĂ«r tĂ« siguruar pĂ«rfitime personale Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« e padurueshme, e neveritshme. Fusha e shtrirjes sĂ« korrupsionit Ă«shtĂ« e shtrirĂ« gjerĂ«sisht. Ky âvirus patologjikâ Ă«shtĂ« pĂ«rhapur kudo, duke filluar nga privatizimet, prokurimet publike, dhĂ«nia e licencave, industria e kujdesit shĂ«ndetĂ«sor, duke vazhduar me tĂ« njĂ«jtin intensitet nĂ« dogana, tatime, policinĂ« e shtetit, shĂ«ndetĂ«si, arsim e kudo. NjĂ« situatĂ« e tillĂ«, pĂ«rveç aspekteve materiale krijon kushtet e duhura, qĂ« tĂ« kenĂ« epĂ«rsi morale, tĂ« kapardisen para shoqĂ«risĂ« pikĂ«risht njerĂ«zit e korruptuar. ShpeshherĂ« flitet pĂ«r ânjeriun ekonomikâ, si specie antropologjikisht e pĂ«rshtatshme pĂ«r modelin e kapitalizmit tĂ« sotĂ«m.
Ky nuk Ă«shtĂ« njeriu social, por njeriu qĂ« lakminĂ« e kthen nĂ« korrupsion dhe mjet pĂ«r pĂ«rfitime abuzive vetjake. Nuk ka vlerĂ« enumeracioni i sektorĂ«ve, fushave ku shfaqet korrupsioni, apo veprojnĂ« njerĂ«zit e korruptuar tĂ« politikĂ«s dhe administratĂ«s. Kjo Ă«shtĂ« ana e dukjes empirike. UnĂ« them se duhet parĂ« jo aq kjo anĂ«, se sa ajo qĂ« Ă«shtĂ« thelbĂ«sore nĂ« konceptimin e korrupsionit, i cili nĂ« esencĂ«n e ndikimeve negative polivalente, Ă«shtĂ« pengesa mĂ« serioze e zhvillimit shoqĂ«ror, âkancerâ dhe âqark i mbyllurâ qĂ« ushqehet me vetveten. Mbi tĂ« gjitha, ai Ă«shtĂ« nga ana sociale patologjikisht i dĂ«mshĂ«m, me pasoja serioze ekonomike. Ai Ă«shtĂ« njĂ« nga armiqtĂ« mĂ« eminentĂ« tĂ« demokracisĂ«, shkaktar qĂ« minon rregullat e tregut, frenon lirinĂ«, iniciativĂ«n e individit. Sepse korrupsioni jo vetĂ«m ekziston si dukuri dhe entitet mĂ« vete, por Ă«shtĂ« kthyer nĂ« âvirus social ngjitĂ«sâ, qĂ« shfaqet nĂ« tĂ« gjithĂ« shoqĂ«ritĂ« me âorientim treguâ. Korrupsioni nĂ« kohĂ«n e sotme testohet, matet dhe vlerĂ«sohet nĂ« mĂ«nyra tĂ« ndryshme. NjĂ« prej tyre Ă«shtĂ« lidhja midis ânormĂ«s sĂ« ryshfetitâ dhe nivelit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« korrupsionit. Kjo do tĂ« thotĂ« se pĂ«r tĂ« parĂ« se cili Ă«shtĂ« niveli i korrupsionit, sa tĂ« korruptuar e kemi klasĂ«n politike dhe nĂ«punĂ«sit e administratĂ«s, duhet llogaritur madhĂ«sia e ânormĂ«s aktuale tĂ« ryshfetitâ. ĂshtĂ« vĂ«rtetĂ« shqetĂ«sues realiteti me tĂ« cilin po pĂ«rballemi, kur janĂ« zgjeruar pĂ«rmasat e tjetĂ«rsimit tĂ« njeriut politik apo administrativisht i pushtetshĂ«m.
Koha po tregon se njĂ« pjesĂ« e politikanĂ«ve tanĂ« i kanĂ« âdedektuarâ mirĂ« mjetet qĂ« sjellin kĂ«naqĂ«sitĂ« e politikĂ«s sĂ« korruptuar. NjerĂ«zit janĂ« tĂ« mĂ«rzitur me kĂ«tĂ« tipologji politike, me kategorinĂ« antropologjike tĂ« politikanit tĂ« korruptuar, qĂ« ecĂ«n me bindjen makiaveliste, sipas tĂ« cilĂ«s âpolitika tĂ« jep pushtet dhe pushteti tĂ« jep pasuriâ. Ne jemi larg atij qĂ«llimi tĂ« madh, tĂ« pritur nga demokracia, pikĂ«risht nga mungesa e ndĂ«rgjegjes dhe e mekanizmave institucionalĂ« qĂ« ta bĂ«jĂ« pushtetin dhe njerĂ«zit e pushtetshĂ«m, qĂ« tĂ« mos i kalojnĂ« caqet e pĂ«rfitimeve tĂ« padrejta. FilozofĂ«t dhe sociologĂ«t modernĂ« kanĂ« tĂ« drejtĂ« nĂ« konstatimin e tyre brilant, sipas tĂ« cilit, pĂ«r shumĂ« politikanĂ« tĂ« korruptuar, pushteti Ă«shtĂ« kthyer nĂ« qĂ«llim nĂ« vetvete. Dhe kur ndodh kjo, atĂ«herĂ« âkorrupsioni bĂ«het njĂ« zgjatim i pashmangshĂ«m i pushtetitâ. NjĂ« metamorfozĂ« e çuditshme me shumĂ« politikanĂ«, punonjĂ«s e drejtues tĂ« lartĂ« tĂ« administratĂ«s shtetĂ«rore, tĂ« cilĂ«t shpesh kanĂ« qenĂ« njerĂ«z tĂ« mirĂ« para hipjes nĂ« pushtet, por kur bĂ«hen âhomo politicusâ, shfaqin vese, midis tĂ« cilave edhe korrupsionin endemik.
Nuk ka pse e fshehim realitetin tonĂ«. Ka tri dekada qĂ« pĂ«rballemi me paradigmĂ«n e shĂ«mtuar tĂ« ekzistencĂ«s sĂ« korrupsionit tĂ« njerĂ«zve tĂ« pushtetshĂ«m, tĂ« atyre qĂ« hipin dhe zbresin duke pasur nĂ« mendje idenĂ« fikse, pĂ«r ta âkonvertuarâ postin apo detyrĂ«n politike e pĂ«rfaqĂ«suese nĂ« privilegje e forma materiale hajdutĂ«rie. Por kur flasim pĂ«r korrupsionin e shtresĂ«s sĂ« lartĂ«, nuk Ă«shtĂ« fjala vetĂ«m pĂ«r format monetare tĂ« korrupsionit, por edhe pĂ«r disa forma tĂ« ndĂ«rmjetme, tĂ« tĂ«rthorta tĂ« nepotizmit, hatĂ«reve, miqĂ«sive. Edhe ky Ă«shtĂ« korrupsion i pastĂ«r, kur njĂ« politikan qĂ« bĂ«het ministĂ«r apo deputet, harron qĂ« Ă«shtĂ« zgjedhur pĂ«r tĂ« zgjidhur problemet e vendit dhe shoqĂ«risĂ«, jo thjesht problemet e veta, tĂ« fisit e miqve tĂ« tij. PikĂ«risht kjo Ă«shtĂ« njĂ« aksiomĂ« universale e konfirmuar botĂ«risht: Pushteti korruptohet kur ai bĂ«het mjet, qĂ« sjell tĂ« mira e favore sociale vetĂ«m pĂ«r pushtetarĂ«t. ĂshtĂ« shumĂ« pozitiv fakti qĂ« kohĂ«t e fundit, ka njĂ« konsensus social nĂ« vlerĂ«simin dhe anatemimin e korrupsionit.
Por pĂ«r fat tĂ« keq kur je i detyruar tĂ« jetosh nĂ« njĂ« shoqĂ«ri tĂ« korruptuar, tĂ« krijohet ideja se nuk ka rrugĂ« tjetĂ«r pĂ«r tĂ« jetuar, veçse tĂ« jesh edhe ti i korruptuar, po aq sa janĂ« disa politikanĂ« apo nĂ«punĂ«s tĂ« caktuar tĂ« administratĂ«s sĂ« shtetit. Edhe pse ka njĂ« paradoks nĂ« diagnostikimin e pĂ«rmasave dhe shtrirjes sĂ« korrupsionit, i cili tregon se Ă«shtĂ« mĂ« i padukshĂ«m korrupsioni nĂ« nivelet e larta se ai qĂ« shfaqet nĂ« nivelet e ulĂ«ta. Vjedhjet e vĂ«rtetuara dhe ato qĂ« do vĂ«rtetohen nĂ« tĂ« ardhmen, tĂ« politikanĂ«ve dhe zyrtarĂ«ve tĂ« lartĂ«, shpesh kanĂ« me pak efekte publike se sa bakshishi i njĂ« infermiereje, trasta me patate e njĂ« kuzhiniereje tĂ« njĂ« institucioni publik, apo pĂ«rfitimi i pamoralshĂ«m i njĂ« mĂ«suesi apo pedagoguâŠ
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co
