PĂ«r dy dekada, institucionet e KosovĂ«s kanĂ« luajtur jo rrallĂ« me shifra pĂ«r numrin e artefakteve qĂ« i ka grabitur Serbia. Para pavarĂ«sisĂ«, institucionet rĂ«ndom i referoheshin âmbi tri mijĂ« artefakteâ pastaj numri ra e u pĂ«rgjysmua kur fushatat bĂ«heshin herĂ« pĂ«r 1244 e herĂ« 1247 artefakte tĂ« grabitura, por tash del tjetĂ«r shifĂ«r qĂ« i bie qĂ« sĂ« paku pĂ«r nja 15 vjet, Kosova tâia ketĂ« huqur shifrĂ«s pĂ«r hiç mĂ« pak se 2477 artefakte. Zyrtarisht, Kosova thotĂ« se Serbia nĂ« tĂ«rĂ«si ka grabitur 3724 artefakte dhe kjo konfirmohet nĂ« Raportin e hartuar nga Komisioni ShtetĂ«ror pĂ«r hulumtimin, regjistrimin, inventarizimin, vlerĂ«simin dhe dokumentimin e objekteve tĂ« trashĂ«gimisĂ« kulturore dhe historike tĂ« shkatĂ«rruara gjatĂ« luftĂ«s sĂ« vitit 1998 dhe 1999
Kosova aktualisht, zyrtarisht ka dy palë dokumentesh sa u përket artefakteve që i konsideron të grabitura nga Serbia. Para tre vjetësh me letrat dërguar institucioneve të Serbisë dhe Këshillit Ndërkombëtar të Muzeve (ICOM) kërkohej kthimi i 1247 artefakteve të Muzeut Kombëtar të Kosovës. Tash numri ka ndërruar.
Zyrtarisht Kosova thotĂ« se Serbia nĂ« tĂ«rĂ«si ka grabitur 3724 artefakte. Pra, 2477 mĂ« shumĂ«. Tash shteti qĂ«ndron prapa kĂ«tij numri. ĂshtĂ« bĂ«rĂ« publik nĂ« saje tĂ« Raportit tĂ« hartuar nga Komisionit ShtetĂ«ror pĂ«r hulumtimin, regjistrimin, inventarizimin, vlerĂ«simin dhe dokumentimin e objekteve tĂ« trashĂ«gimisĂ« kulturore dhe historike tĂ« shkatĂ«rruara gjatĂ« luftĂ«s sĂ« vitit 1998 dhe 1999.
JavĂ«n e kaluar, ministri i KulturĂ«s, Hajrulla Ăeku, i ka dorĂ«zuar Institutit pĂ«r Krimet e Kryera GjatĂ« LuftĂ«s nĂ« KosovĂ« Raportin me tĂ« dhĂ«nat e shkatĂ«rrimit tĂ« trashĂ«gimisĂ« kulturore gjatĂ« viteve tĂ« luftĂ«s.
Ministri Ăeku ka njoftuar se gjatĂ« luftĂ«s, krahas krimeve tĂ« shumta tĂ« luftĂ«s, projekti gjenocidal serb kishte shĂ«njestruar edhe trashĂ«giminĂ« kulturore tĂ« KosovĂ«s.
âKulturocidi serb nĂ« KosovĂ« ishte me pasoja tronditĂ«se. 1784 monumente tĂ« shkatĂ«rruara, 3724 artefakte tĂ« grabitura, 175 biblioteka tĂ« shkatĂ«rruara, 1.7 milion libra shqip tĂ« asgjĂ«suar, dhjetĂ«ra mijĂ«ra dokumente arkivore tĂ« monumenteve tĂ« grabitura, qindra vepra arti tĂ« dĂ«mtuara e vjedhuraâ, shkruhej nĂ« njoftim. Ka treguar se Raportin e dokumentimit me kĂ«to gjetje dhe rekomandimet pĂ«r veprimet e mĂ«tejme ia dorĂ«zuan Institutit pĂ«r Dokumentimin e Krimeve tĂ« LuftĂ«s.
âRaporti Ă«shtĂ« rezultat i punĂ«s sĂ« Komisionit shtetĂ«ror tĂ« emĂ«ruar nga Qeveria, me anĂ«tarĂ« nga institucionet shtetĂ«rore dhe profesionale. Nuk do tĂ« ndalemi pĂ«r asnjĂ« moment nĂ« betejĂ«n tonĂ« pĂ«r drejtĂ«si e dĂ«mshpĂ«rblim karshi SerbisĂ«â, ka njoftuar ai.
Nga fotografitë e takimit shihet se aty janë dorëzuar edhe burime të kohës së ish-Institutit për Hulumtimin e Krimeve të Luftës.
Por tash hesapi ka ndĂ«rruar. MĂ« 2021 me ardhjen nĂ« krye tĂ« MKRS-sĂ« sĂ« ministrit aktual Hajrulla Ăeku, pati nisur njĂ«farĂ« fushate pĂ«r kthimin e artefakteve qĂ« mban Serbia prej viteve â90. Madje nĂ« bazĂ« tĂ« reversĂ«ve, konventave ndĂ«rkombĂ«tare dhe Planit tĂ« Ahtisaarit, kĂ«rkohej nga shteti serb qĂ« 1247 artefakte tĂ« kthehen nĂ« KosovĂ«. NĂ«pĂ«rmjet kĂ«tij veprimi, institucionet e KosovĂ«s u ishin kthyer pĂ«rpjekjeve qĂ« artefaktet e marra pĂ«r njĂ« ekspozitĂ« tĂ« pĂ«rkohshme tĂ« kthehen nĂ« vendin e origjinĂ«s, pas mĂ« shumĂ« se dy dekadave.
Asokohe â nĂ« maj tĂ« vitit 2021 â drejtori i Muzeut KombĂ«tar tĂ« KosovĂ«s, Ajet Leci, i ishte drejtuar Bojana BoriçâBreshkoviqit, drejtoreshĂ« e Muzeut KombĂ«tar nĂ« Beograd, Tijana ĂolakâAntiq Popoviq, drejtoreshĂ« e Muzeut Etnografik tĂ« Beogradit, dhe Vladimir Kostiqit, kryetar i AkademisĂ« sĂ« Shkencave dhe Arteve nĂ« Serbi.
âKam kĂ«naqĂ«sinĂ« tâju drejtohem me kĂ«tĂ« letĂ«r qĂ« synon rregullimin e njĂ« çështjeje tĂ« rĂ«ndĂ«sishme qĂ« ka mbetur e hapur prej kohĂ«sh mes institucioneve tona. NĂ« emĂ«r tĂ« Muzeut KombĂ«tar tĂ« KosovĂ«s, dua tâjua kujtoj obligimin e papĂ«rmbushur pĂ«r kthimin e artefakteve nga koleksioni arkeologjik dhe etnografik i KosovĂ«sâ, shkruhej nĂ« shkresĂ«n e Lecit. Kishte shkruar se ndonĂ«se tĂ« marra nga Kosova nĂ« fund tĂ« viteve â90 tĂ« shekullit tĂ« kaluar, me qĂ«llim ekspozimi tĂ« pĂ«rkohshĂ«m nĂ« Serbi dhe me detyrim pĂ«r tâi kthyer, artefaktet e KosovĂ«s vazhdojnĂ« tĂ« mbahen padrejtĂ«sisht nĂ« muzetĂ« pĂ«rkatĂ«se tĂ« SerbisĂ«.
âKonventa e UNESCO-s pĂ«r Mjetet e Ndalimit dhe tĂ« Parandalimit tĂ« Importit, Eksportit dhe Transferimit tĂ« PaligjshĂ«m tĂ« PronĂ«sisĂ« sĂ« PasurisĂ« Kulturore (1970) obligon shtetet ratifikuese tĂ« punojnĂ« pĂ«r tâu siguruar qĂ« pasuria kulturore i kthehet vendit tĂ« origjinĂ«s (Serbia Ă«shtĂ« ratifikuese e KonventĂ«s)â, shkruhet nĂ« letĂ«r.
Si fakt i tretĂ« obligues pĂ«rmendet Aneksi V, neni 6, paragrafi 1 i Planit tĂ« Ahtisaarit qĂ«, sipas shkresĂ«s, nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« prerĂ« obligon SerbinĂ« ta kthejĂ« nĂ« KosovĂ« koleksionin arkeologjik dhe etnografik tĂ« marrĂ« pĂ«rkohĂ«sisht pĂ«r qĂ«llime ekspozuese nĂ« Beograd. Aty shkruhet se ânumri total i artefakteve tĂ« koleksionit arkeologjik dhe etnografik tĂ« KosovĂ«s qĂ« mbahen padrejtĂ«sisht nĂ« Serbi Ă«shtĂ« 1247â.
NĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n ditĂ«, tri institucioneve tĂ« SerbisĂ« u ishte dĂ«rguar njĂ« letĂ«r e pĂ«rbashkĂ«t nga ministri i KulturĂ«s, RinisĂ« dhe Sportit, Hajrulla Ăeku, dhe ministrja e PunĂ«ve te Jashtme dhe DiasporĂ«s, Donika GĂ«rvallaâSchwarz. Letra e dyshes Ă«shtĂ« pĂ«rcjellĂ«se dhe mbĂ«shtetĂ«se pĂ«r letrĂ«n e drejtorit tĂ« Muzeut KombĂ«tar tĂ« KosovĂ«s.
Dyshja kishte shkruar se nĂ« emĂ«r tĂ« QeverisĂ« sĂ« RepublikĂ«s sĂ« KosovĂ«s ofrojnĂ« mbĂ«shtetje tĂ« plotĂ« pĂ«r angazhimin dhe kĂ«rkesĂ«n e Ajet Lecit, drejtor i MKK-sĂ«, pĂ«r kthimin e koleksionit arkeologjik dhe etnografik nga Serbia nĂ« KosovĂ«. Krejt kĂ«tĂ« institucionet serbe e kishin kualifikuar si âprovokim tĂ« rrezikshĂ«m pĂ«r trashĂ«giminĂ« kulturoreâ.
Pas këtyre shkresave, Qeveria kishte emëruar Komisionin Shtetëror për hulumtimin, regjistrimin, inventarizimin, vlerësimin dhe dokumentimin e objekteve të trashëgimisë kulturore dhe historike të shkatërruara gjatë luftës së vitit 1998 dhe 1999.
Ky Komision udhëhiqet nga Gjejlane Hoxha, njëherësh udhëheqëse e Inspektoratit të Trashëgimisë Kulturore.
Hoxha ka thënë se për shifrat e nxjerra bazohen në të dhëna zyrtare.
âBazohemi nĂ« dokumentacionin real tĂ« vulosur nĂ« institucionin publik Muzeun KombĂ«tar tĂ« KosovĂ«s dhe ky Ă«shtĂ« numri i kalkuluar deri mĂ« tash. JanĂ« edhe tĂ« muzeve tĂ« Prizrenit e MitrovicĂ«s, do tĂ« thotĂ« tĂ« tĂ« gjithĂ« muzeve. Ka dokumente qĂ« artefaktet kanĂ« shkuar edhe pĂ«r çështje tĂ« restaurimit dhe nuk janĂ« kthyer kurrĂ«. Kryesisht janĂ« arkeologjike dhe etnografikeâ, ka thĂ«nĂ« Hoxha pĂ«r KOHĂN.
Sa u pĂ«rket librave qĂ« pĂ«rmend tĂ« Raport ka thĂ«nĂ« se janĂ« bazuar nĂ« raportet e UNESCO-s tĂ« vitit 2000. âJanĂ« raporte tĂ« ekspertĂ«ve ndĂ«rkombĂ«tarĂ«â, ka thĂ«nĂ« ajo. Ka shtuar se çdo informacion vjen nga dokumentet kredibile institucionale. PjesĂ« e Komisonit janĂ« edhe Nora Weller, Mehmet Kraja, Reshat Nurboja, Vehbi Miftari, Andras Reidlmayer, Amra Hadzimuhamedoviq, Sali Shoshi, Milot Berisha, Florina Jerliu, Avni Manaj, Nora Arapi-Krasniqi e Orges Drançolli.
Andras Reidlmayer ishte ligjĂ«rues i Universitetit tĂ« Harvardit. NĂ« vitin 2000 sĂ« bashku me Andrew Herscher kishin pĂ«rgatitur raportin âShkatĂ«rrimi i trashĂ«gimisĂ« kulturore nĂ« KosovĂ«, 1998-1999â. Reidlmayer nĂ« cilĂ«sinĂ« e ekspertit ka dĂ«shmuar edhe nĂ« Tribunalin e HagĂ«s pĂ«r shkatĂ«rrimin e trashĂ«gimisĂ« kulturore nĂ« Ballkan, saktĂ«sisht nĂ« BosnjĂ« e HercegovinĂ« dhe nĂ« KosovĂ«. Raporti i tij dhe i kolegut tĂ« tij pĂ«r KosovĂ«n Ă«shtĂ« pĂ«rmendur edhe nĂ« Raportin e Parlamentit Evropian âMbrojtja e trashĂ«gimisĂ« kulturore nga konfliktet e armatosura nĂ« UkrainĂ« dhe mĂ« gjerĂ«â, i hartuar nĂ« mars tĂ« vitit 2023. Ky raport midis tĂ« tjerash vĂ« nĂ« pah se ânĂ« KosovĂ« ka pasur shkatĂ«rrime tĂ« mĂ«dha tĂ« trashĂ«gimisĂ« kulturore nĂ« vitet 1990âŠâ.
KOHA ka kërkuar përgjigje nga Ministria e Kulturës se çfarë pritet në të ardhmen nga procesi i dokumentimit të shkatërrimit të trashëgimisë kulturore dhe cilat janë rekomandimet e bëra për Institutin për Krimet e Kryera Gjatë Luftës në Kosovë. Por MKRS-ja nuk është përgjigjur.
Drejtori ekzekutiv i këtij Instituti, Atdhe Hetemi ka thënë se materialet e pranuara kalojnë në filtrin metodologjik të hulumtimit dhe mandej përdoren për qëllime të hulumtimeve akademike e të tjera.
âMaterialet tona shĂ«rbejnĂ« si burime shkencore pĂ«r punimeve akademike e si burime informacioni pĂ«r ndonjĂ« rast tjetĂ«râ, ka thĂ«nĂ« ai pĂ«r KOHĂN derisa ka rrumbullakuar mandatin qĂ« ka institucioni qĂ« ai udhĂ«heq.
Në anën tjetër, me ekspozita të përkohshme ose me fushata posterësh, Muzeu Kombëtar i Kosovës dhe Ministria e Kulturës tash e 20 vjet kërkojnë kthimin e eksponateve.
âKthehuâ titullohej ekspozita me imazhe tĂ« eksponateve qĂ« mungojnĂ«, e cila u hap mĂ« 2002 nĂ« Muze si thirrje pĂ«r kthimin e kĂ«tyre artefakteve. Aktivitetet e tilla vazhduan me ekspozitĂ«n âKosova antikeâ nĂ« vitin 2004 e atĂ« âEdhe unĂ« dua tĂ« kthehem nĂ« shtĂ«pi taniâ nĂ« vitin 2009. MĂ« 2022 qe ekspozita e fundit me kĂ«tĂ« tematikĂ«, âReturn us homeâ (Kthenani nĂ« shtĂ«pi). KĂ«sisoj, Ministria e KulturĂ«s dhe Muzeu KombĂ«tar i KosovĂ«s kishin shĂ«nuar DitĂ«n NdĂ«rkombĂ«tare tĂ« Muzeve, 18 majin.
VetĂ«m artefakti i kohĂ«s sĂ« neolitit âHyjnesha nĂ« fronâ i Ă«shtĂ« kthyer KosovĂ«s nĂ« vitin 2002, me ndĂ«rmjetĂ«simin e kryeadministratorit tĂ« KosovĂ«s nĂ« atĂ« kohĂ«, Michael Steiner./Koha
Grupi Balkanweb
Burimi informacionit @BalkanWeb: Lexo me shume ne : Bota Sot News botasot.co
