BASHKIM ZENELI *MJESHTËR I MADH/ Muri i Berlinit, i ndërtuar në vitin 1961, u shemb më 9 nëntor 1989, pas 28 vitesh. U deshën vetëm 11 muaj që më 3 tetor të vitit 1990 të arrihej Ribashkimi i Gjermanisë. Në librin e tij “Për Gjermaninë – histori diplomatike dhe kujtime”, Ambasadori Bashkim Zeneli i kushton një kapitull prej 200 faqesh procesit të ribashkimit. Autori përshkruan me shumë hollësi, dhe me një dokumentacion të pasur, përpjekjet e mëdha të politikës dhe diplomacisë gjermane për kapërcimin e sfidave dhe vështirësive të këtij procesi.
Nën drejtimin e Kancelarit Kohl dhe Ministrit të Jashtëm Gensher u tejkaluan me shumë vendosmëri probleme të natyrës politike, diplomatike, juridike, ushtarake, administrative të traktateve e raporteve me aleatët perëndimorë, por sidomos me sovjetikët, që kishin një prani prej 500 mijë trupash në RDGJ. Kancelari legjendar Willy Brandt kishte deklaruar me kohë se çelësi për bashkimin gjerman ndodhej në Moskë. Kancelari Kohl do të takohej disa herë brenda 11 muajve me Presidentët Bush dhe Gorbaçov. Ai, së bashku me Ministrin e Jashtëm Gensher do të fluturonin nga një kryeqytet në tjetrin për të marrë “Po”-në e Ribashkimit.
Ata e përballuan çdo skepticizëm dhe mosbesim, apo edhe mosdakordësi nga aleatë të ndryshëm perëndimorë për Ribashkimin e Gjermanisë . Gazeta “Panorama” ka zgjedhur të botojë sot pjesën mbi përpjekjet e fundit të Ribashkimit, të datës 3 tetor 1990, të përshkruara nga Ambasadori Bashkim Zeneli.
******
PJESA E PARË
Ndërsa Kancelari u kthye me triumf të plotë në Bon, ministri i Jashtëm Gensher fluturoi nga Moska në Paris për të marrë pjesë në bisedimet 2+4, në nivel ministrash të jashtëm, më 17 korrik.
Mbledhja do të diskutonte çështjen e kufijve Oder-Neise dhe të garantimit të tyre edhe mbas bashkimit gjerman. Gensher, entuziast u takua me homologët e tij dhe i njohu nga afër me takimet dhe arritjet, në Moskë e Kaukaz. Edhe Shevarnadze foli me shumë optimizëm. Deri në 12 shtator duhej të kishte përfunduar çdo gjë, për ta nënshkruar në Moskë marrëveshjen 2+4. Shevarnadze shfaqi mendimin se nëse nuk e arrinin këtë përgatitje, atëherë marrëveshjen mund ta nënshkruanin në New York, në kuadrin e zhvillimit të punimeve të OKB-së. Por Gensher kundërshtoi dhe nguli këmbë për të mos lejuar asnjë shtyrje nga 12 shtatori. Ai shtoi se tashmë kishin rënë dakord për çdo gjë, dhe se vëmendja do të ishte thjesht tek formulimi i Deklaratës Finale.
Ashtu siç ishte vendosur më parë, në këtë takim merrte pjesë edhe ministri i Jashtëm i Polonisë Skubizievski. Ministri Gensher bisedoi miqësisht me të dhe e qetësoi duke i thënë, se ishte rënë dakord paraprakisht, që zgjedhjet parlamentare mbarëgjermane të zhvilloheshin me 2 dhjetor, (por nuk ishte vendosur) dhe marrëveshja për kufirin Oder-Neise, do të ratifikohej në Bundestag. Vetëm pasi të ishte ratifikuar me katër vendet fituese marrëveshja 2+4, vetëm në një rast të tillë Gjermania e Bashkuar do të kishte një sovranitet të plotë. Të dy ministrat ranë dakord që më 17 qershor 1991 të nënshkruhej Traktati i Miqësisë, fqinjësisë së mirë dhe i bashkëpunimit miqësor. Gensheri me fillimin e punimeve, informoi kolegët për çfarë kishte biseduar me ministrin Skubizievski. Ministri polak, një personalitet i shquar në fushën e historisë dhe njohës shumë i mirë i 6 gjuhëve të huaja, u kërkoi kolegëve të tij, që nga kjo mbledhje të dilej me një Deklaratë të 4 fuqive mbi kufirin gjermano-polak. Ai shpjegoi, se Polonia këtë deklaratë nuk e kërkonte si garanci, kjo nuk vihej në dyshim me dy shtetet gjermane e më tej me Gjermaninë e bashkuar. Ministrat, pa rezerva, ranë dakord për të plotësuar këtë kërkesë të Polonisë. Me Poloninë, Gjermania synonte vërtet të vendoste një kapitull të ri të bashkëpunimit të ngushtë dhe ta konsideronte një aleate strategjike, e të tillë e konsideron edhe sot.
Ndaj dhe Gjermania ndjehej, edhe moralisht e detyruar, për të pasur në thelb marrëdhënie të një dimensioni të veçantë me Poloninë.
Takimi i Parisit nuk paraqiti asnjë problem, asnjë mosmarrëveshje. Çështjet thelbësore ishin zgjidhur, tani do të punohej për 12 Shtatorin në Moskë. Të gjithë ministrat shfaqën besimin, se bisedimet 2+4 nuk kishin arsye për t’u shtyrë dhe se ato duhet të përfundonin para samitit të KSBE, në nëntor, po në Paris. Atje do të nënshkruhej përfundimisht Deklarata e Moskës, për t’i mundësuar Gjermanisë së Bashkuar, formalisht ushtrimin e sovranitetit të saj.
Tani vëmendja e diplomacisë gjermane ishte përqendruar tërësisht në përfundimin e të gjitha çështjeve që do të paraqiteshin për diskutim dhe nënshkrimin e formatit 2+4 në Moskë.
Por në këtë moment nga Londra vinte një shqetësim: cili do të ishte statusi i ushtarakëve britanikë të stacionuar në Berlin, gjatë periudhës kalimtare 3-4 vjeçare, kur do të largoheshin edhe ushtarakët sovjetikë? Ministri i Jashtëm Gensher, duke njohur qëndrimet e papritura të britanikëve dhe rezervat që më parë kishin shfaqur për bashkimin gjerman, vendosi të shkojë vetë në Londër për të biseduar për këtë çështje. Ai u takua fillimisht me kolegun e tij Hurd dhe më pas me Kryeministren Thatcher. Shqetësimi britanik ishte se ai vazhdonte ende, edhe në këto momente, të shihte me skepticizëm bashkimin gjerman.
Thatcher-i i shtroi hapur Gensherit pyetjen: Me se do të merren ushtarakët anglezë tani? Gensheri iu përgjigj shkurt: ashtu si deri tani! Midis Thatcher-it dhe ministrit të Jashtëm kishte mosmarrëveshje për procesin e bashkimit gjerman, ndonëse Hurd-i ishte tepër i kujdesshëm që këto diferenca të mos shfaqeshin hapur në publik. Gensheri kujton, se duke shkuar në këmbë nga Foreign Office për në Downing Street N.10, së bashku me kolegun e tij Hurd, takoi kalimtarë rrugës që e ndalën, e përshëndetën dhe i thanë, se jo të gjithë anglezët mendojnë kështu si zonja Thatcher, për bashkimin tuaj të ligjshëm.
Në kabinetin e Kancelarit Kohl, por në MPJ në mënyrë të veçantë, vazhdonte puna nga ekspertët e këshilltarët për përgatitjen e Dokumentit përfundimtar, që do të miratohej në Moskë, në shtator.
Intensivisht po punohej edhe në RDGj, ku shumë diplomatë të njohur gjermano-perëndimorë po punonin së bashku, për çdo problem me zyrtarët lindorë. Kancelari Kohl ka kontakte të përditshme telefonike me Kryeministrin De Maizière. Ai plotësoi edhe të gjitha kërkesat që Berlini-Lindor kishte nevojë emergjente, sidomos për ushqime dhe barna.
Kancelari Kohl e kishte bërë praktikë pune, që të ftonte rregullisht në zyrën e tij për konsultime ish-kancelarët socialdemokratë Vili Brant dhe Helmut Shmidin. Ata kishin një ndikim shumë të madh në jetën politike dhe në mediat e vendit.
Gensheri nuk la asnjë rast pa marrë pjesë në veprimtari ndërkombëtare, për të sqaruar qëndrimin e Gjermanisë së Bashkuar për të ardhmen e paqen në Europë, për stabilitetin dhe për bashkëpunimin me Lindjen, veçanërisht për bashkëpunimin me Bashkimin Sovjetik.
Më 7 gusht, në Vjenë, duke marrë pjesë në ceremoninë funebre për t’i dhënë lamtumirën e fundit Bruno Kreiskyt, Kancelarit europianist, burrit të madh të shtetit dhe një prej figurave më brilante të socialdemokracisë europiane, gjeti rastin për të biseduar me disa ministra të jashtëm. Italiani Giani De Michelis, kishte ndryshuar qëndrimin ndaj çështjes së Bashkimit Gjerman, që nga rezervat e hapura që kishte shfaqur në Ottava të Kanadasë. Por as ai dhe as Kryeministri Andreoti nuk shpreheshin aktivë e mbështetës të hapur. Ata thjesht pranonin më shumë në heshtje. Dhe Gensheri bisedoi gjatë me të e i kërkoi të prononcohet. Po kështu bëri edhe me Ministrin e Jashtëm holandez e portugez.
Sapo u kthye në Bon, Shevanadze i telefonoi dhe i shprehu shqetësimin për një deklaratë të Kryeministrit Lindor, De Maizière, i cili fliste pa u konsultuar me Bonin për një datë shumë të shpejtë të zgjedhjeve të reja të Gjermanisë së Bashkuar. Vërtetë ato ishin diskutuar midis dy shteteve gjermane, por jo për t’u bërë publike, që do të nënkuptonte se minimalisht bashkimi gjerman do të arrihej 1 muaj para datës së parashikuar për zgjedhje.
Ministri Gensher i shmanget kësaj deklarate, duke i thënë homologut të tij sovjetik, se “tani ne duhet të përqendrohemi tek takimi i 12 shtatorit në Moskë” mbasi koha më e përshtatshme për të arritur Bashkimin Gjerman do të ishte midis mesit të dytë të Shtatorit dhe 14 tetorit. Gensheri foli kështu hapur për kohën e bashkimit, për herë të parë. Deri në ato momente ishte thënë vetëm që Bashkimi Gjerman të përfundojë para Samitit të KSBE-së, të 7 nëntorit në Paris.
Në mesin e muajit gusht, ministri i Jashtëm gjerman shkon në Moskë për të koordinuar përfundimisht, të gjitha qëndrimet për mbledhjen e 2+4, të 12 shtatorit. Rëndësi kishte të konsultohej për çdo fjali të Deklaratës përfundimtare, për të mos mbetur e hapur asgjë, as nga pikëpamja politike dhe ushtarake, por sidomos, nga pikëpamja juridike. Në thelb, në këtë vizitë dy ditore në Moskë, gjatë të gjitha bisedimeve nuk u shpreh asnjë mospërputhje mendimesh dhe qëndrimesh.
Të dy palët shkëmbyen, gjithashtu, nga një draft të Marrëveshjes së ardhshme për Partneritet, fqinjësi të mirë, bashkëpunim, e cila ishte diskutuar midis Gorbaçovit dhe Kohl-it në Kaukaz. Sovjetikët i propozuan Gensherit, edhe një marrëveshje për shkëmbime në fushën e ekonomisë, industrisë, shkencës dhe teknikës, një draft të së cilës ia dorëzuan edhe ministrit Gensher.
Ministri i Jashtëm gjerman përsëriti para shtypit qëndrimin, se marrëdhëniet midis Gjermanisë së Bashkuar dhe Bashkimit Sovjetik do të njihnin zhvillime të papara dhe në çdo fushë.
Me Shevarnadze-n, Gensheri kishte biseduar edhe se kur duhej ratifikuar Dokumenti i 12 Shtatorit. Kryesorja do të ishte, se me ratifikimin nga 4 fuqitë e mëdha dhe 2 shtetet gjermanë të Marrëveshjes, të pushonte së ekzistuari Marrëveshja e Potsdamit. Të dy ministrat e Jashtëm ranë dakord, që duke biseduar edhe me 3 fuqitë perëndimore, Marrëveshja të ratifikohej në parlamentet përkatëse, brenda 2-3 muajve.
Gensheri dhe Shevardnadze folën edhe për çështje që lidheshin me shpërnguljen e ushtarakëve sovjetikë, si ato të shpërblimit, strehimit në Bashkimin Sovjetik, të asistencës financiare për familjet e tyre, të pronave në RDGJ etj. Shevarnadze i kërkoi Gensherit që për këtë çështje e të tjera që lidheshin me shpërnguljen, të formulohej një deklaratë e përbashkët e dy shteteve gjermane.
Po kështu sovjetikët kërkonin, ndonëse ishte rënë dakord ne Kaukaz që të përgatitej një deklaratë për numrin e forcave ushtarake të Gjermanisë së Bashkuar. Gensheri bie dakord dhe, më 30 gusht, së bashku me Kryeministrin Lindor De Maizière shkuan në Vjenë për ta formalizuar këtë qëndrim.
Për marrëveshjen ekonomike Kancelari Kohl ngarkoi menjëherë ministrin e Ekonomisë Hausmann, për të nisur bisedimet me sovjetikët dhe për të pasur të gatshme për nënshkrim këtë marrëveshje para 12 shtatorit. Një punë shumë intensive që nuk pranonte asnjë zvarritje, asnjë shtyrje. Çdo gjë duhet të ishte në funksion të arritjes së Marrëveshjes historike të 12 Shtatorit.
Më 31 gusht u nënshkrua midis dy shteteve gjermane Marrëveshja “Për Bashkimin e Gjermanisë”. Për RFGj-në ajo u nënshkrua nga Ministri i Brendshëm, Wolgang Shauble dhe për RDGj nga Ministri Günther Krause, në Berlinin Lindor. Aty u fol për herë të parë, për realizimin e bashkimit gjerman më 3 Tetor dhe për të zhvilluar zgjedhjet e përgjithshme më 2 Dhjetor, në kuadrin mbarë gjerman.
Një javë para nënshkrimit të Marrëveshjes së Moskës, 2+4, Presidenti Bush i telefonoi Kancelarit Kohl dhe duke i folur për takimin që do të kishte me Gorbaçovin, mbas 3 ditësh në Helsinki, i kërkoi të dijë nga afër për problemet në kuadër të nënshkrimit të Marrëveshjes në Moskë, për t’i konsultuar me Gorbaçovin. Ai do t’i kërkonte udhëheqësit sovjetik se pavarësisht ndonjë problematike të veçantë, bisedimet duhet të zhvilloheshin e të përfundonin me nënshkrimin e marrëveshjes më 12 Shtator. Mbas bisedimeve të Gensherit me Shevardnadze-n në Moskë, në mesin e muajit gusht, ambasadori sovjetik në Bon, Terashov, mori takim me kabinetin e Kancelarit Kohl dhe i vuri në dijeni, se pala sovjetike, për qëndrimin e ushtarëve sovjetikë në RDGj deri në largimin e kontingjenteve të fundit, pra në një periudhë 3-4 vjeçare, kërkonte një financim prej 3.5 miliardë DM për kostot e transportit; 11.5 miliardë DM për financimin e ndërtimit të shtëpive për ushtarakët, 1 miliardë për arsimimin e familjeve të ushtarakëve, 3 miliardë shpenzime të tjera, pra, 18-19 miliardë DM.
Kohl-i u informua dhe u tha bashkëpunëtorëve të tij, se do të fliste vetë me Gorbaçovin. Ndërkohë, edhe Presidenti Bush i telefonoi Kancelarit dhe i kërkoi që Gjermania t’i vërë në dispozicion një shumë financiare (pa përcaktim) për shkak të shpenzimeve të mëdha të SHBA-së në ndalimin dhe largimin e trupave irakiane nga Kuvajti, më 2 Gusht.
Kohl-i i telefonoi Gorbaçovit dhe shprehu rezerva për këtë shumë financiare që kërkohet. Por udhëheqësi sovjetik i paraqiti gjendjen e vështirë dhe i bëri thirrje Kancelarit që “të përqendrohen në këtë vendim historik që do të marrin (më 12 Shtator) dhe të mos merreshin me gjëra të vogla e me detaje”.
Kohl-i i thotë Gorbaçovit, se do të konsultohej dhe do të fliste përsëri me të. Ai u konsultua me ministrat Waigel dhe Hausmann dhe arritën në përfundimin, që t’i akordojnë Bashkimit Sovjetik deri në 12 miliardë DM. Atëherë, për të mos pasur asnjë problem vetëm 3 ditë para nënshkrimit të marrëveshjes së Moskës që do të bashkonte Gjermaninë, Kancelari i tha Gorbaçovit se do t’u jepnin 12 miliardë DM ndihmë dhe 3 miliardë kredi. Gorbaçovi bie dakord i kënaqur.
Një ditë para takimit 2+4 të Moskës, pra më 11 Shtator, u krijua një situatë krejt e paqartë dhe tronditëse: Ministri i Jashtëm britanik, Hurd, që sapo kishte mbërritur në Moskë, u tha zyrtarëve sovjetikë se ai nuk do të nënshkruante dokumentin përfundimtar!
Cili ishte arsyetimi i tij? Pse kishte ardhur dhe si mund të shprehej kështu, krejt hapur kundër marrëveshjes që pritej nga e gjithë bota? Çfarë kishte ndodhur në Londër? Ministri i Jashtëm britanik do të shprehej, se “ne nuk e dimë se sa do të qëndrojë Gorbaçovi në pushtet, prandaj qeveria e Mbretërisë së Saj e sheh të pamundur nënshkrimin e marrëveshjes, pasi, nuk e dimë nëse mund të bëjmë manovra të NATO-s në territorin e RDGJ, mbas tërheqjes së trupave sovjetike”. Mbas një krize të vërtetë që u krijua në sallën e mbledhjes, dhe mbas disa telefonatave me Londrën, Ministri i Jashtëm britanik u tërhoq. Me pas, edhe një tjetër problem: zv/Ministri i Jashtëm sovjetik Kvizinskij, propozoi, që për të mos humbur kohë me diskutimet në mbledhje edhe marrëveshja e 2+4, por edhe ajo për trupat sovjetikë të miratohej këtu, por të nënshkruhej në kuadër të Asamblesë së Nju Jork-ut. Gensheri kundërshtoi energjikisht. Edhe sovjetikët u binden. Ministri i Jashtëm Shevardnadze që erdhi nga një takim i Byrosë Politike, tha se duhej t’i nënshkruanin këtu, e jo në Nju Jork. “Kjo”, do të shprehej Shevarnadze, “do të kishte një rëndësi jashtëzakonisht të madhe jo vetëm për marrëdhëniet sovjeto-gjermane, por edhe për Europën, botën, për të ardhmen”. Ai vlerësoi si të veçantë kontributin e Kohl-it dhe Gorbaçovit në këtë proces. Shevardnadze vuri në dijeni se do të ishte vetë Gorbaçovi që do të hapte këtë takim historik i pari, e më tej, shumë shkurt, meqë nuk ka probleme, do të flasin kolegët ministra. U ra dakord që pasi të fliste Gensheri, më tej De Maizière (që mbante ende edhe postin e Ministrit të Jashtëm), Baker, Hurd dhe Dumas. E gjithë kjo, sipas Shevarnadze do të ishte jo më shumë se 1 orë.
Dhe përsëri ministri britanik Hurd kërkoi para fillimit të mbledhjes, që “drejtorët politikë të mblidheshin e të gjenin një formulim më të pranueshëm për atë rezervë që britanikët kishin shfaqur”; më parë kishin pranuar, e tani, përsëri donin një formulim të “pranueshëm”.
