NGA EDUARD HALIMI
Ngjarja:
Më 21 tetor 2024, në orën 13.05, ish-presidenti dhe kryetar i PL, Ilir Meta u arrestua nga policia shqiptare, në hyrje të Tiranës në një incident që ka ngjallur shumë debat publik dhe ligjor jo vetëm në Shqipëri. Sipas dëshmive okularë dhe videove të publikuara, disa makina private pa asnjë mbishkrim policor rrethuan makinën e tij, dhe dhjetëra njerëz me maska dhe armatim të rëndë ku vetëm disa me mbishkrim në kurriz bllokuan trafikun në autostradë, prangosën dhunshëm drejtuesin e mjetit Artemis Peca një funksionar politik te PL (pas asnjë vendim gjyqësor deri tani) ndërsa Ilir Meta u tërhoq zvarrë nga automjeti i tij mes publikut me një trajtim degradues pa iu komunikuar asnjë vendim gjyqësor dhe pa i lexuar të drejtat që i takonin sipas Kushtetutës.
Të dy funksionarët politikë u prangosën në autostradë në mes të publikut në mesditë dhe u shoqëruan në ambientet e policisë ku pas disa orësh Metës iu dha vendimi gjyqësor, ndërsa Artemis Peca u lirua pasi nuk kishte asnjë vendim.
NĂ« dy deklarata tĂ« shpĂ«rndara, SPAK dhe BKH mohuan qĂ« tÄ kenĂ« bĂ«rĂ« ekzekutimin e vendimit tĂ« GJKKO tĂ« kĂ«rkuar nĂ« datĂ«n 9.10.2024 dhe miratuar pas 11 ditĂ«sh nĂ« datĂ«n 20.10.2024 ditĂ«n e diel, ndĂ«rsa polica pranoi se e kishte kryer ajo ekzekutimin por u justifikua pĂ«r dhunĂ«n nga rrethana ende te pakonfirmuara deri nĂ« momentin e kĂ«tij shkrimi.
Asnjë provë deri tani gjithashtu nuk është publikuar nga policia se janë respektuar qartë procedurat ligjore, që janë të përcaktuara në nenin 28 të Kushtetutës së Shqipërisë.
Po e them që në fillim se nuk kam asnjë informacion më shumë se njoftimi i SPAK ditën e djeshme lidhur me dyshimet për kryerjen e veprave penale ndaj Ilir Metës, dhe nuk kam as ndonjë vlerësim për vendimin gjyqësor që po ashtu nuk e kam, por analiza më poshtë ka të bëjë me ekzekutimin e vendimit nga Policia e Shtetit.
Ilir Meta ka avokatët e tij, të cilët me siguri janë duke përgatitur mbrojtjen, por qëllimi i këtij shkrimi, jashtë stigmatizimit të personave të përfshirë dhe dyshimeve të ngritura për vepra të rënda penale, është interesi publik, nëse kjo mënyrë sjelljeje e policisë, trajtimi degradues dhe gati çnjerëzor, arrestimi publik i treguar në videot e djeshme, përmbush standardet minimale ligjore kombëtare dhe ndërkombëtare për të drejtat e të arrestuarve, duke përfshirë vendime gjyqësore nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (ECHR).
UnĂ« e di qĂ«, nĂ«se ky trajtim degradues e çnjerĂ«zor do tâi kishte ndodhur njĂ« qytetari tĂ« thjeshtĂ«, shitĂ«si ambulant ose njĂ« studenti, me siguri reagimi qytetar do tĂ« ishte i madh, por stigmatizimi dhe retorika politike nuk duhet tĂ« na pengojnĂ« qĂ« tĂ« themi qartĂ« se ligji dhe kushtetuta janĂ« minimalisht tĂ« barabartĂ« pĂ«r tĂ« gjithĂ«, dhe pĂ«r mĂ« tepĂ«r se ndaj njĂ« ish-presidenti, ish-kryeministri si Meta dhe zyrtari si Artemis tĂ« paarmatosur nuk paraqisnin dukshĂ«m asnjĂ« rrezik publik nĂ« autostradĂ«, nĂ« makinĂ«n e tyre, qĂ« dhjetĂ«ra makina pa mbishkrime policore dhe dhjetĂ«ra policĂ« me maska dhe pa shenja dalluese policore tĂ« terrorizonin publikun me armatim tĂ« rĂ«ndĂ«, duke tĂ«rhequr zvarrĂ« nga makina personat e sipĂ«rpĂ«rmendur me njĂ« trajtim degradues.
Nga ana tjetër, policia, duke dëmtuar procedurat e ndjekura, mund të sjellë pasoja serioze për integritetin e sistemit të drejtësisë dhe të dëmtojë rëndë gjithë procesin, për të cilin interesi publik është i madh gjithashtu.
* Kushtetuta Shqiptare dhe Konventa Europiane
ShumĂ« police nĂ« rrugĂ« mĂ« thĂ«rrasin pedagog, nisur nga njĂ« eksperiencĂ« e shkurtĂ«r 2 vjeçare nĂ« AkademinĂ« e PolicisĂ« 28 vjet mĂ« parĂ«, ku nĂ« çdo fillim tĂ« sesionit tĂ« ProcedurĂ«s Penale e filloja duke i thĂ«nĂ« studenteve tĂ« vitit tĂ« parĂ« nĂ« Akademi se leksioni i parĂ«, Ă«shtĂ« : âMos tĂ«rhiqni zvarrĂ« qytetarĂ«t gjatĂ« njĂ« arrestimi dhe lexojini te drejtat nĂ« momentin e prangosjes.â
Dhe kaq gjë e di edhe dikush që nuk është ulur në bankat e Akademisë së policisë. Po çfarë parashikon Kushtetuta dhe Konvente Evropiane e të Drejtave të Njeriut?
Neni 27/1 i Kushtetutës parashikon :
- Askujt nuk mund tâi hiqet liria, pĂ«rveçse nĂ« rastet dhe sipas procedurave tĂ« parashikuara me ligj.
28/1 i Kushtetutës së Shqipërisë parashikon se:
- Kushdo, tĂ« cilit i hiqet liria, ka tĂ« drejtĂ« tĂ« njoftohet menjĂ«herĂ« nĂ« gjuhĂ«n qĂ« ai kupton, pĂ«r shkaqet e kĂ«saj mase, si dhe pĂ«r akuzĂ«n qĂ« i bĂ«het. Personi, tĂ« cilit i Ă«shtĂ« hequr liria, duhet tĂ« njoftohet se nuk ka asnjĂ« detyrim tĂ« bĂ«jĂ« ndonjĂ« deklaratĂ« dhe ka tĂ« drejtĂ« tĂ« komunikojĂ« menjĂ«herĂ« me avokatin, si dhe tâi jepet mundĂ«sia pĂ«r realizimin e tĂ« drejtave tĂ« tij.
Konventa Evropiane e tĂ« drejtave tĂ« njeriut po ashtu nĂ« nenin 5 te saj nĂ« paragrafin 1 dhe, nĂ«nparagrafet e tjerĂ« parashikon njĂ«lloj se âarrestimi duhet tĂ« ndjekĂ« procedurat e duhura dhe çdo person i arrestuar ka tĂ« drejtĂ«n tĂ« informohet menjĂ«herĂ« pĂ«r arsyen e arrestimit dhe pĂ«r tĂ« drejtat e tij, pĂ«rfshirĂ« tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tĂ« mos u vetĂ«inkriminuar dhe pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar njĂ« avokatâ.
NĂ« rastin e djeshĂ«m, dĂ«shmitĂ« tregojnĂ« se as Ilir Meta dhe as personi tjetĂ«r nuk u informuan pĂ«r kĂ«to tĂ« drejta, nuk iu komunikua ndonjÄ vendim gjyqĂ«sor, nuk u lejua te telefononin avokatin por u tĂ«rhoq zvarrĂ« gjĂ« qĂ« dukshĂ«m deri tani mund tĂ« pĂ«rbĂ«je njĂ« shkelje tĂ« qartĂ« tĂ« kĂ«tij neni. Ădo arrestim i bĂ«rĂ« pa ndjekur kĂ«to procedura Ă«shtĂ« i paligjshĂ«m dhe mund tĂ« konsiderohet njĂ« shkelje e rĂ«ndĂ« e tĂ« drejtave themelore tĂ« njeriut.
Vendime Gjyqësore Relevante nga Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut (ECHR)
- Jarrand v. Franca (2010): Në Francë një individ u arrestua dhe u trajtua në mënyrë të paligjshme nga policia franceze pa iu lexuar të drejtat dhe pa ndjekur procedurat e rregullta. ECHR konstatoi se çdo arrest që nuk përmbush procedurat e kërkuara nga ligji përbën një shkelje të nenit 5 të Konventës, që garanton të drejtën për liri dhe siguri. Ne vendimin Jarrand v. Franca GJEDNJ theksoi rëndësinë e respektimit të të drejtave gjatë arrestimit. Në këtë rast, policia nuk ndoqi procedurat e kërkuara, dhe ECHR vendosi që ndalimi i tij ishte i paligjshëm, pasi të drejtat e të ndaluarit nuk ishin respektuar. Ky precedent mund të shërbejë si shembull për rastet kur një person nuk informohet për arsyet e ndalimit dhe të drejtat e tij .
- Van Der Leer v. HolandĂ«s (1988): GJEDNJ konstatoi shkeljen e nenit 5 tĂ« Autoritetet pretenduan se, pĂ«r shkak se ajo paraqiste probleme psikike, ndalimi ishte i justifikuar. MegjithatĂ«, Gjykata konstatoi se asaj nuk i ishin komunikuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ« dhe tĂ« kuptueshme arsyet e ndalimit, edhe pse mund te kishte probleme pskikike prandaj tĂ« drejtat e saj sipas nenit 5 § 2 u shkelĂ«n. Ky rast Ă«shtĂ« i rĂ«ndĂ«sishĂ«m pasi tregon se, edhe nĂ« rastin e ndalimeve civile (si ndalimi psikiatrik me detyrim), e drejta pĂ«r tâu informuar menjĂ«herĂ«, qartĂ« dhe nĂ« mĂ«nyrĂ«n e duhur mbi arsyet e privimit nga liria vazhdon tĂ« zbatohet.
- Fox, Campbell dhe Hartley v. Mbretëria e Bashkuar (1990): Në këtë rast kërkuesit argumentuan se informacioni i dhënë në lidhje me arrestimin e tyre nuk ishte i mjaftueshëm dhe se ata nuk u informuan në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme për arsyet substanciale të arrestimit të tyre, duke shkelur kështu të drejtat e tyre nën nenin 5 § 2. Ky rast thekson rëndësinë e respektimit të nenit 5 § 2, i cili garanton që çdo individ i arrestuar duhet të jetë në dijeni të arsyetimit të arrestimit të tij në mënyrë të qartë dhe të kuptueshme. Gjykata vlerëson se informimi i dhënë në këtë rast, i kufizuar vetëm në një referencë ligjore të përgjithshme, nuk ishte i mjaftueshëm për të përmbushur kërkesat e nenit 5 § 2, duke theksuar se çdo arrestim duhet të ketë një bazë të qartë ligjore dhe faktike që të mundësojë individëve të sfidojnë ligjshmërinë e arrestimit të tyre.
- Turbylev v. Rusia (2015): Ky rast përfshinte ndalimin e një individi që kishte pësuar dhunë nga ana e policisë. ECHR vendosi që ndalimi i një personi në kushte të tilla dhe përdorimi i dhunës gjatë arrestimit përbënin shkelje të nenit 3 (ndalimi i trajtimit çnjerëzor ose degradues) dhe të nenit 6 (e drejta për një proces të drejtë). Arrestimi i Metës, ku ai u tërhoq zvarrë dhe nuk iu lexuan të drejtat, ngjan me këtë rast dhe mund të përbëjë shkelje të ngjashme .
- Saadi v. MbretĂ«ria e Bashkuar (2006): NĂ« kĂ«tĂ« rast, aplikanti u ndalua, por nuk iu dha informacion i saktĂ« pĂ«r arsyet e ndalimit nĂ« momentin e arrestimit. Gjykata e gjeti tĂ« papajtueshme kĂ«rkesĂ«n pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« arsyet e ndalimit âmenjĂ«herĂ«â. Ky rast thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e ofrimit tĂ« informacionit tĂ« qartĂ« dhe tĂ« shpejtĂ« mbi arsyet e ndalimit, edhe nĂ« rastet e ndalimeve civile ose procedurave tĂ« emigracionit. Ai rikonfirmon se shtetet kanĂ« detyrimin tĂ« informojnĂ« tĂ« ndaluarit pĂ«r arsyet specifike tĂ« arrestimit tĂ« tyre menjehere, pa vonesa, dhe vonesat do tĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« shkelje tĂ« nenit 5 § 2.
- Z.H. v. Hungari (2012): Rasti shqyrton shkeljen e nenit 5 § 2 tĂ« KonventĂ«s Evropiane pĂ«r tĂ« Drejtat e Njeriut, i cili parashikon se informacioni tĂ« jepet nĂ« njĂ« gjuhĂ« tĂ« thjeshtĂ« dhe tĂ« kuptueshme, duke i mundĂ«suar individit tĂ« sfidojĂ« ligjshmĂ«rinĂ« e arrestimit tĂ« tij pĂ«rmes gjykatave, siç parashikohet nĂ« nenin 5 § 4. NĂ« kĂ«tĂ« rast, Gjykata thekson se autoritetet nuk arritĂ«n tĂ« ofronin informacionin e nevojshĂ«m pĂ«r aplikantin qĂ« tĂ« kuptonte arsyet e ndalimit tĂ« tij, gjĂ« qĂ« cenon tĂ« drejtat e tij nĂ«n kĂ«tĂ« nen. Ky rast thekson rĂ«ndĂ«sinĂ« e respektimit tĂ« nenit 5 § 2 pĂ«r tĂ« garantuar qĂ« tĂ« gjithĂ« individĂ«t, pa pĂ«rjashtim, tĂ« kenĂ« tĂ« drejtat e tyre tĂ« mbrojtura, duke pĂ«rfshirĂ« tĂ« drejtĂ«n pĂ«r tâu informuar nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« qartĂ« dhe tĂ« shpejtĂ« pĂ«r arsyet e ndalimit. Kjo çështje nĂ«nvizon se çdo vonesĂ« ose mungesĂ« nĂ« ofrimin e kĂ«tij informacioni pĂ«rbĂ«n njĂ« shkelje tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« tĂ« drejtave tĂ« njeriut.
- Dvorski v. Kroacia (2016): Në këtë rast, GJEDNJ trajtoi të drejtat e të pandehurit për përfaqësim ligjor. Autoritetet kroate nuk lejuan avokatin e zgjedhur të merrte pjesë në procesin e tij të ndalimit. Gjykata konstatoi se moslejimi i të pandehurit të zgjidhte avokatin e tij dhe ndalimi i informacionit për të drejtat e tij përbënte shkelje të nenit 6 të Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut, e cila garanton të drejtën për një proces të drejtë.
PĂ«rfundime
Arrestimi i Ilir MetĂ«s, pavarĂ«sisht nga pozita e tij si ish-president apo lider politik, duhet tĂ« trajtohet me respektimin maksimal tĂ« tĂ« drejtave kushtetuese dhe procedurave ligjore. Ligji shqiptar dhe normat ndĂ«rkombĂ«tare kĂ«rkojnĂ« qĂ« çdo individ ne momentin e ndalimit nuk mund te ushtrohet dhunĂ« nĂ«se nuk paraqet rrezik publik, nuk Ă«shtĂ« i armatosur. Ădo trajtim denigrues dhe degradues rreptĂ«sishtĂ« i ndaluar. Ai duhet tĂ« informohet pĂ«r arsyen e arrestimit, dhe tĂ« drejtat e tij. NĂ«se kĂ«to tĂ« drejta shkelen, siç tregojnĂ« provat nĂ« kĂ«tĂ« rast, atĂ«herĂ« arrestimi me gjasa mund te konsiderohet i paligjshĂ«m. Hetimi i plotĂ« i kĂ«saj çështjeje dhe respektimi i tĂ« drejtave kushtetuese janĂ« thelbĂ«sore pĂ«r ruajtjen e sundimit tĂ« ligjit dhe demokracisĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. PrecedentĂ«t e vendosur nga Gjykata Evropiane pĂ«r tĂ« Drejtat e Njeriut na tregojnĂ« qartĂ« se njĂ« arrestim i paligjshĂ«m mund tĂ« ketĂ« pasoja serioze pĂ«r integritetin e sistemit tĂ« drejtĂ«sisĂ« dhe mund tĂ« ketĂ« pasoja pĂ«r gjithĂ« procesin nĂ« vijim ku verifikimi i dyshimeve tĂ« prokurorisĂ« pritet me interes tĂ« madh publik.
