NGA DR. JORGJI KOTE 
NjĂ« tĂ« premte shkurti tĂ« vitit 1947, nĂ« orĂ«n 09:00, ambasadori britanik nĂ« Uashington, Lordi Inverchapel, i dorĂ«zoi Sekretarit amerikan tĂ« Shtetit, George Marshall, dy mesazhe diplomatike pĂ«r tĂ« nĂ«nvizuar rĂ«ndĂ«sinĂ« e tyre, ato ishin printuar nĂ« ngjyrĂ«n blu, njĂ« pĂ«r GreqinĂ« dhe tjetri pĂ«r TurqinĂ«. Londra njoftonte Uashingtonin se nuk mbĂ«shteste dot me forcat qeveritare greke nĂ« luftĂ«n kundĂ«r rebelimit tĂ« forcave komuniste. Po ashtu, Britania po tĂ«rhiqte trupat e saj nga Palestina, India dhe do tĂ« mbyllte praninĂ« e saj nĂ« Egjipt. SHBA-tĂ« e kuptuan rrezikun e rĂ«nies sĂ« AthinĂ«s nĂ« duart e komunistĂ«ve dhe pĂ«r pasojĂ«, shtrirjen e ndikimit tĂ« BS-sĂ« nĂ« Greqi. Veç kĂ«saj, rrezikohej edhe Turqia, duke u lĂ«nĂ« nĂ« dorĂ« sovjetikĂ«ve âçelĂ«satâ e Mesdheut Lindor, pĂ«rfshirĂ« dhe Kanalin e Suezit, njĂ« rrugĂ« globale jetike tregtare. Ndaj SHBA-tĂ« e mbushĂ«n menjĂ«herĂ« vakumin, duke dĂ«rguar nĂ« Greqi trupat e tyre ushtarake. Me atĂ« rast, Presidenti Truman deklaroi solemnisht se, âpolitika e SHBA-ve duhet tĂ« mbĂ«shtesĂ« popujt e lirĂ« qĂ« po u rezistojnĂ« pĂ«rpjekjeve pĂ«r tâi nĂ«nshtruar nga pakica tĂ« armatosura, ose nga trysnia e jashtmeâ, â çka u bĂ« edhe baza e doktrinĂ«s âTrumanâ. KĂ«tij qĂ«llimi madhor i shĂ«rbyen dy nisma madhore amerikane: Plani Marshall, njĂ« paketĂ« gjigante ndihmash pĂ«r tĂ« ringritur ekonomitĂ« e shkatĂ«rruara europiane dhe krijimi nĂ« vitin 1949 i NATO-s, pĂ«r tĂ« mbrojtur demokracitĂ« perĂ«ndimore nga rreziku sovjetik, qĂ« deri mĂ« 1989 âbĂ«nte ligjinâ nĂ« EuropĂ«n Qendrore dhe Lindore. KĂ«sisoj, SHBAtĂ«, me politika tradicionalisht izolacioniste dhe tĂ« sigurta brenda tyre falĂ« dy oqeaneve ndarĂ«se u shfaq me vullnetin e saj historik si udhĂ«heqĂ«sja dhe mbrojtĂ«sja e âbotĂ«s sĂ« lirĂ«â demokratike dhe nĂ« aspektin ushtarak. Deri tani sĂ« fundi, kur Trump u bĂ« Presidenti i parĂ« qĂ« me moton âAmerika e paraâ filloi tĂ« sfidojĂ« seriozisht rolin hegjemon global amerikan me pasoja tejet serioze. Me mesazhe âcopĂ«â se SHBA-tĂ« nuk duan tĂ« jenĂ« mĂ« garanti i parĂ« dhe vendimtar i sigurisĂ« sĂ« vendeve tĂ« EuropĂ«s, tĂ« cilat tani duhet tĂ« pĂ«rgjigjen vetĂ« pĂ«r mbrojtjen e tyre. NĂ« fillim tĂ« muajit mars, ai e tha troç qĂ« âNĂ«se vendet e NATO-s nuk paguajnĂ«, unĂ« nuk do tâi mbroj ato!â.
NdonĂ«se deri tani Neni 5 i Traktatit tĂ« NATO-s, i cili parasheh se njĂ« sulm ndaj njĂ« vendi tĂ« tij anĂ«tar konsiderohet sulm dhe mbi tĂ« gjitha vendet e tjera ka qenĂ« âguri i themelitâ i sigurisĂ« Euro-Atlantike. Nisur nga ky realitet i sigurisĂ« europiane, kur Rusia vazhdon agresionin e saj ndaj UkrainĂ«s, ish-ministri britanik i Mbrojtjes, Ben Wallace (2019 â 2023) shprehet: âNĂ«se Europa, duke pĂ«rfshirĂ« dhe MbretĂ«rinĂ« e Bashkuar nuk do tĂ« investojĂ« mĂ« shumĂ« nĂ« mbrojtje, kjo do tĂ« shĂ«nonte fundin e NATO-s dhe tĂ« Nenit 5. NdĂ«rsa, Robert Kagan, publicist i njohur konservator dhe kritik i kahershĂ«m i Trump shprehet se, âTani, nuk vĂ« mĂ« bast se Neni 5 do tĂ« zbatohej nĂ« rastin e njĂ« sulmi rus. As nuk do ta merrja tĂ« mirĂ«qenĂ« se SHBA-tĂ« do tĂ« vinin e tĂ« na shpĂ«tonin; dĂ«mi qĂ« Trump i ka shkaktuar NATO-s Ă«shtĂ« ndoshta i pariparueshĂ«mâ. PĂ«r pasojĂ«, njĂ« nga sfidat madhore sot Ă«shtĂ« armatosja e BE-sĂ«, e cila mbas viteve 1990, Ă«shtĂ« mbĂ«shtetur kryesisht nĂ« fuqinĂ« ushtarake amerikane dhe tĂ« Nenit 5. Ndaj, Britania e Madhe mbas viteve â90 i shkurtoi afro 70 pĂ«r qind shpenzimet ushtarake krahasuar me ato tĂ« LuftĂ«s sĂ« FtohtĂ«. Tani Britania po i shton kĂ«to shpenzime nga 2,3 nĂ« 2,5 pĂ«r qind, por kjo gjithsesi Ă«shtĂ« fare e pamjaftueshme. Po kĂ«shtu vepruan edhe shumĂ« vende tĂ« BE-sĂ«, tĂ« cilave u shijuan shumĂ« pĂ«rfitimet ekonomike nga i ashtuquajturi âdividend i paqesâ me RusinĂ« dhe KinĂ«n, duke shkurtuar maksimalisht shpenzimet e mbrojtjes. PĂ«r kĂ«to dhe tĂ« tjera shkaqe,tani sĂ« fundi, Kancelari i ardhshĂ«m gjerman, Friedrich Merz, Euro-Atlantist i njohur paralajmĂ«roi se ka ardhur koha qĂ« Europa tĂ« bĂ«het e pavarur nga SHBA-tĂ«. MirĂ«po, ky âEuropianizimâ i NATO-s kĂ«rkon ndĂ«rtimin e komplekseve ushtarake â industriale qĂ« tĂ« prodhojnĂ« tĂ« gjitha armatimet, tĂ« cilat deri tani sigurohen nga SHBA-tĂ« dhe rivĂ«nien nĂ« punĂ« tĂ« komplekseve ekzistuese. ShqetĂ«simi sipas historianit tĂ« mirĂ«njohur britanik, Timothy Garton Ash, Ă«shtĂ« âse ka njĂ« listĂ« me gjĂ«ra shumĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« armĂ«ve dhe pajisjeve moderne ushtarake, qĂ« tani pĂ«r tani i prodhojnĂ« vetĂ«m SHBA-tĂ«â. KĂ«tu pĂ«rfshihen veçanĂ«risht mjetet dhe sistemet strategjike, satelitĂ«t, zbulimi dhe bateritĂ« e mbrojtjes ajrore âPatriotâ, tĂ« cilat mund tâi rrĂ«zojnĂ« raketat balistike ruse.
Ndaj, brenda 3â4 vitesh dhe vendet europiane duhet tĂ« synojnĂ« krijimin e versioneve tĂ« tyre tĂ« kĂ«tyre sistemeve tĂ« mbrojtjes kundĂ«rajrore. Sipas ekspertĂ«ve, nĂ« kĂ«tĂ« proces kalimtar nga NATO e udhĂ«hequr nga SHBA-tĂ«, duhet tĂ« kemi njĂ« NATO tĂ« europianizuar nĂ« njĂ« masĂ« tĂ« tillĂ« qĂ« trupat e saj ushtarake me forcat e vendeve anĂ«tare dhe kapacitetet e BE-sĂ« tĂ« jenĂ« nĂ« gjendje tĂ« mbrojnĂ« EuropĂ«n, edhe nĂ«se Presidenti amerikan njĂ« ditĂ« tĂ« thotĂ« âne nuk na keni pĂ«r kĂ«tĂ« gjĂ«â. ĂĂ«shtja tani Ă«shtĂ« si tĂ« arrihet deri nĂ« kĂ«tĂ« âmajĂ« tĂ« lartĂ«â. Problemi i madh kĂ«tu Ă«shtĂ« se jo tĂ« gjitha vendet e BE-sĂ« janĂ« dakord pĂ«r kĂ«tĂ« âeuropianizimâ tĂ« NATO-s. KĂ«shtu, sipas Ian Bond, zĂ«vendĂ«sdrejtor i QendrĂ«s pĂ«r ReformĂ«n Europiane vendet lindore janĂ« dakord, por problemi krijohet kur shkon mĂ« nĂ« jug tĂ« BE-sĂ«, duke pĂ«rfshirĂ« SpanjĂ«n dhe ItalinĂ«, me kontribute shumĂ« tĂ« vogĂ«l pĂ«r mbrojtjen. Edhe Amida Van Rij, shefe e Programeve Europiane nĂ« Chatman House thekson se pavarĂ«sisht dĂ«shirĂ«s, Europa po has nĂ« vĂ«shtirĂ«si pĂ«r ndĂ«rtimin e bazĂ«s sĂ« saj industriale mbrojtĂ«se. Sipas saj, âajo çka e vĂ«shtirĂ«son mĂ« shumĂ« punĂ«n janĂ« ndarjet brenda EuropĂ«s, si ta bĂ«jmĂ« madje dhe nĂ«se duhet bĂ«rĂ« njĂ« gjĂ« e tillĂ«, ndaj kjo nuk do tĂ« jetĂ« e lehtĂ«â.
NĂ« pĂ«rgjithĂ«si, pyetja madhore qĂ« shtrohet tani Ă«shtĂ« se çdo tĂ« bĂ«nte Trump nĂ«se njĂ« vend i NATO-s do tĂ« sulmohej ushtarakisht nga Rusia. NĂ« fakt, janĂ« shtuar skepticizmi dhe dyshimet mbi ndihmĂ«n dhe angazhimin ushtarak amerikan, e cila tanimĂ« askund nĂ« EuropĂ« nuk Ă«shtĂ« mĂ« e sigurt. Kjo do tĂ« thotĂ« se Europa duhet tĂ« veprojĂ«. Sfida tjetĂ«r madhore e saj qĂ«ndron nĂ« qasjen ndaj rekrutimit tĂ« detyrueshĂ«m ushtarak, pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« theksuar tĂ« trupave ushtarake. MirĂ«po pa kĂ«to trupa, sado armatim modern tĂ« ketĂ« njĂ« vend, nuk ka shanse pĂ«r sukses nĂ« teatrin e luftimeve. Ndaj dhe nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« po veprohet me shpejtĂ«si. KĂ«tu, moment tjetĂ«r me rĂ«ndĂ«si Ă«shtĂ« se riarmatimi si urgjencĂ« nuk duhet tĂ« jetĂ« projekt kombĂ«tar, por europian. Lidhur me kĂ«tĂ«, Joshka Fischer, ish-zv.Kancelar dhe ministri i JashtĂ«m gjerman (1997 â 2005) me rastin e promovimit tĂ« librit tĂ« tij âLufta e sĂ« tashmes dhe fillimi i njĂ« rendi tĂ« ri botĂ«rorâ (Die Kriege der Gegenwart und der Beginn einer neuen Weltordnung) nĂ« muajin mars u shpreh qartĂ« se, âNe nuk kemi asnjĂ« perspektivĂ« po qe se do tĂ« veprojmĂ« veçmas si Gjermani, FrancĂ« apo si Poloni, mbasi jemi shumĂ« tĂ« vegjĂ«l. Ne mund tĂ« arrijmĂ« diçka vetĂ«m bashkĂ«. Dhe qĂ« tĂ« kemi sukses, vendet anĂ«tare tĂ« BE-sĂ« duhet ta vendosin kĂ«tĂ« nĂ« krye tĂ« rendit tĂ« ditĂ«s. Sepse Trump dhe Putini nuk na kanĂ« lĂ«nĂ« alternativĂ« tjetĂ«râ. Pika dhe prova fillestare jetike pĂ«r EuropĂ«n kĂ«tu ka filluar dhe duhet tĂ« vazhdojĂ« me pĂ«rparĂ«si absolute me intensifikimin e mbĂ«shtetjes sĂ« gjithanshme e sidomos ushtarake tĂ« UkrainĂ«s; se Kievi po mbron jo vetĂ«m sovranitetin dhe integritetin e vet territorial, por edhe vlerat dhe interesat perĂ«ndimore, pĂ«rfshirĂ« dhe tĂ« SHBA-ve. Siç thekson James Kirchick, autor âbest sellerâ dhe pjesĂ«tar i rrjetit âAxel Springer Global Reportersâ, pa ndihmat ushtarake perĂ«ndimore e sidomos ato amerikane, Ukraina nuk mund ta mbrojĂ« veten nga sulmet ajrore ruse.
MirĂ«po nuk ka ndodhur asnjĂ«herĂ« qĂ« njĂ« vend aleat si Ukraina, qĂ« Ă«shtĂ« sulmuar ushtarakisht tĂ« kĂ«rcĂ«nohet se do âtĂ« lihet nĂ« baltĂ«â nga SHBA-tĂ«. NdĂ«rkohĂ«, duke fajĂ«suar njĂ« vend demokratik si Ukraina se gjoja ajo e paska provokuar invazionin rus nĂ« territorin e saj, kjo do tĂ« thotĂ« qĂ« viktima e dhunuar tĂ« bĂ«het pĂ«rgjegjĂ«se dhe tĂ« viktimizohet pĂ«r abuzimin qĂ« i Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« asaj. ShqetĂ«simi tjetĂ«r serioz kĂ«tu Ă«shtĂ« qĂ« nĂ«se njĂ« marrĂ«veshje e mundshme paqeje, qĂ« duket e largme do tĂ« jetĂ« pa garanci amerikane, atĂ«herĂ« Ă«shtĂ« vetĂ«m çështje kohe dhe Rusia do ta sulmojĂ« sĂ«rish UkrainĂ«n, pĂ«r aneksime tĂ« reja, madje edhe ndonjĂ« vend tjetĂ«r, pĂ«r ta vĂ«nĂ« nĂ« provĂ« NATO-n dhe Nenin 5 tĂ« saj. Gjithashtu, pa lidershipin dhe mbĂ«shtetjen amerikane njĂ« agresion i tillĂ« do ta rrĂ«zonte qeverinĂ« e ligjshme nĂ« Kiev dhe miliona refugjatĂ« do tĂ« dyndeshin nĂ« EuropĂ« krahas shtimit dhe afrimit tĂ« mĂ«tejshĂ«m tĂ« pranisĂ« ushtarake ruse nĂ« kufijtĂ« lindorĂ« tĂ« EuropĂ«s. NĂ« kĂ«to kushte, moszbatimi i Nenit 5 do tĂ« shĂ«nonte dhe âvdekjenâ e NATOs, me pasoja tĂ« paparashikueshme pĂ«r AleancĂ«n mĂ« tĂ« madhe dhe mĂ« tĂ« suksesshme politike dhe ushtarake tĂ« botĂ«s. NĂ« kĂ«to kushte, ideja dikur e pĂ«rqeshur franceze pĂ«r âautonomi strategjikeâ, tashmĂ« Ă«shtĂ« nĂ« krye tĂ« rendit tĂ« ditĂ«s dhe alternativĂ« reale qĂ« fillon me krijimin e njĂ« force mbrojtĂ«se europiane tĂ« pavarur dhe jo me dĂ«shirĂ«n e saj pa SHBA-tĂ«. Dhe Europa tashmĂ« ka filluar tratativat, masat dhe veprimet konkrete.
Me samite dhe takime tĂ« rĂ«ndĂ«sishme tĂ« njohura nĂ« LondĂ«r, Bruksel dhe Paris, me dy samite tĂ« BE-sĂ« nĂ« Bruksel gjatĂ« muajit mars, me samitin e ardhshĂ«m midis BE-sĂ« dhe BritanisĂ« sĂ« Madhe nĂ« maj dhe atĂ« tĂ« Komunitetit Politik Europian nĂ« TiranĂ« mĂ« 15-16 maj. Vendimi mbi krijimin e fondit gjigant prej 800 miliardĂ« euro pĂ«r fuqizimin cilĂ«sor tĂ« kapaciteteve ushtarake tĂ« BE-sĂ« Ă«shtĂ« dĂ«shmia tjetĂ«r e qartĂ« e kĂ«tij vullneti dhe pĂ«rkushtimi konkret. Krahas angazhimit nĂ« rritje tĂ« BritanisĂ« sĂ« Madhe, FrancĂ«s dhe PolonisĂ«, e cila jep 5 pĂ«r qind tĂ« GDP-sĂ« pĂ«r NATO-n, mĂ« shumĂ« se çdo vend tjetĂ«r, pĂ«rfshi dhe SHBA-tĂ« nĂ« raport me popullsinĂ«. NĂ« krye tĂ« kĂ«tij procesi, bashkĂ« me BritaninĂ« e Madhe pritet tĂ« jetĂ« Gjermania, e cila mĂ« 18 mars bĂ«ri njĂ« revolucion tĂ« madh epokal, duke miratuar fondin special prej 500 miliardĂ« euro pĂ«r mbrojtjen. Me synimin qĂ« tĂ« jetĂ« jo vetĂ«m lokomotivĂ« e ekonomisĂ«, por edhe fuqia mĂ« e madhe ushtarake nĂ« BE. Krijimi i koalicionit tĂ« ri qeveritar me dy partitĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dha dhe tradicionalisht Euro-Atlantike pĂ«rbĂ«n garanci shtesĂ«. Ca mĂ« tepĂ«r se Gjermania ka deficitin mĂ« tĂ« vogĂ«l buxhetor dhe ekonominĂ« mĂ« tĂ« fuqishme nĂ« BE. Ka edhe njĂ« industri tĂ« fuqishme mbrojtĂ«se, me kompani tĂ« mirĂ«njohura botĂ«rore, tĂ« cilat brenda njĂ« kohe tĂ« shkurtĂ«r do tĂ« rivihen nĂ« funksion tĂ« plotĂ« prodhues tĂ« armatimeve mĂ« moderne. Ka vĂ«rtet shumĂ« debate dhe skepticizĂ«m nĂ« publik lidhur me kĂ«to masa vĂ«rtet dragoniane, por kĂ«to do tĂ« qartĂ«sohen me kalimin e kohĂ«s: se pavarĂ«sisht nga kostot dhe problemet marramendĂ«se nĂ« kĂ«tĂ« fushĂ« dhe pasojat e tyre mbi aspektet e tjera sociale dhe ekonomike, garantimi i paqes dhe sigurisĂ« sĂ« kontinentit tonĂ«, duke u mbĂ«shtetur kryesisht, por edhe tĂ«rĂ«sisht nĂ« NATO-n europiane mbeten garanti dhe alternativa mĂ« e mirĂ« dhe mĂ« e sigurt pĂ«r paqe. Kjo nuk do tĂ« thotĂ« se do tĂ« hiqet dorĂ« nga aleanca me SHBA-tĂ«; pĂ«rkundrazi, pĂ«rpjekjet diplomatike vazhdojnĂ« qĂ« kjo aleancĂ« tĂ« mos kthehet nĂ« njĂ« objekt muzeal dhe arkivor. Ja pse po kĂ«rkohet me zĂ« tĂ« lartĂ« qĂ« brenda 4â5 viteve, BE-ja tĂ« kthehet bindshĂ«m dhe nĂ« njĂ« Bashkim tĂ« madh mbrojtĂ«s tĂ« paqes, sigurisĂ« dhe demokracisĂ« liberale.
/Gazeta Panorama
–> © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot botasot.co
