Shtetet në Evropë pothuajse kanë dyfishuar importet e tyre të armëve kryesore në mes viteve 2014-2018 dhe 2019-2023. Sa u përket eksporteve, Shtetet e Bashkuara dhe Franca prin, ndërkaq eksportet e Rusisë kanë shënuar rënie. Kështu u tha në raportin e të Institutit Ndërkombëtar për Kërkim të Paqes (SIPRI), të publikuar më 11 mars. Sipas raportit, SHBA-ja ka arritur eksportet e saj të armëve për 17 për qind mes viteve 2014-2018 dhe 2019-2023. SIPRI tha se Rusia për herë të parë është eksportuesja e tretë më e madhe e armëve, pas Francës.
AfĂ«r 55 pĂ«r qind e armĂ«ve tĂ« importuara nga shtetet evropiane nĂ« periudhĂ«n 2019-2023 ishin nga Shtetet e Bashkuara, shifĂ«r qĂ« Ă«shtĂ« shumĂ« mĂ« e lartĂ« krahasuar me 35 pĂ«r qind sa ishte nĂ« periudhĂ«n paraprake 2014-2018. âMbi gjysma e importeve tĂ« armĂ«ve nga shtetet evropiane vjen nga SHBA-jaâ, theksoi drejtori i SIPRI-t, Dan Smith, ândĂ«rkaq, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kohĂ«, Evropa Ă«shtĂ« pĂ«rgjegjĂ«se pĂ«r pothuajse njĂ« tĂ« tretĂ«n e eksporteve botĂ«rore tĂ« armĂ«ve, pĂ«rfshirĂ« volume tĂ« mĂ«dha qĂ« shkojnĂ« jashtĂ« rajonit, qĂ« reflektojnĂ« aftĂ«sinĂ« e fortĂ« tĂ« industrisĂ« ushtarake tĂ« EvropĂ«sâ.
âShumĂ« faktorĂ« formĂ«sojnĂ« vendimet e shteteve evropiane tĂ« NATO-s qĂ« tĂ« importojnĂ« nga SHBA-ja, veçmas Ă«shtĂ« qĂ«llimi pĂ«r tĂ« mbajtur raportet transatlantike krahas çështjeve mĂ« taktike, ushtarake dhe atyre qĂ« lidhen me koston. NĂ«se raportet transatlantike ndryshojnĂ« nĂ« vitet nĂ« vijim, politikat evropiane pĂ«r blerjen e armĂ«ve po ashtu mund tĂ« modifikohenâ, shtoi Smith. PĂ«rderisa nĂ« raport u tha se SHBA-ja pĂ«rjetoi njĂ« rritje prej 17 pĂ«r qind tĂ« eksporteve mes viteve 2014-2018 dhe 2019-2023, dhe pjesa e saj nĂ« totalin global tĂ« eksporteve tĂ« armĂ«ve u rrit nga 34 nĂ« 42 pĂ«r qind.
Nga viti 2019 deri mĂ« 2023, SHBA-ja ka eksportuar armĂ« kryesore nĂ« 107 shtete tĂ« botĂ«s, apo mĂ« shumĂ« sesa çdo pesĂ«vjeçar paraprak dhe se çdo eksportues i armĂ«ve. SHBA-ja dhe shtetet e EvropĂ«s PerĂ«ndimore sĂ« bashku pĂ«rbĂ«jnĂ« 72 pĂ«r qind tĂ« tĂ« gjitha armĂ«ve tĂ« eksportuara nĂ« kĂ«tĂ« periudhĂ«, nga 62 pĂ«r qind sa ishte mĂ« 2014-2018. âSHBA-ja ka rritur rolin e saj si furnizuese e armĂ«ve â njĂ« aspekt i rĂ«ndĂ«sishĂ«m nĂ« politikĂ«n e saj tĂ« jashtme â duke eksportuar mĂ« shumĂ« armĂ« nĂ« mĂ« shumĂ« shtete sesa ka bĂ«rĂ« ndonjĂ«herĂ«â, tha Mathew George, drejtor nĂ« Programin pĂ«r transferet e armĂ«ve nĂ« SIPRI. âKjo po ndodh nĂ« njĂ« kohĂ« kur dominanca ekonomike dhe gjeopolitike e SHBA-sĂ« Ă«shtĂ« sfiduar nga fuqi qĂ« po dalin nĂ« sipĂ«rfaqeâ.
Sa i përket Francës, ajo për herë të parë u bë eksportuesja e dytë më e madhe në botë e armëve, me një rritje prej 47 për qind mes periudhave 2014-2018 dhe 2019-2023. Parisi pjesën më të madhe të armëve i ka shitur në Azi dhe Oqeani (42 për qind), pasuar nga shtetet e Lindjes së Mesme, ku ka eksportuar 34 për qind të armëve të tij.
Pranuesja mĂ« e madhe e armĂ«ve franceze Ă«shtĂ« India, me pothuajse 30 pĂ«r qind. SIPRI tha se rritja e eksporteve tĂ« armĂ«ve nga Franca ka ndodhur kryesisht pĂ«r shkak tĂ« dĂ«rgesave tĂ« avionĂ«ve luftarakĂ« nĂ« Indi, Katar dhe Egjipt. âFranca po e shfrytĂ«zon kĂ«rkesĂ«n e lartĂ« globale pĂ«r tĂ« rritur industrinĂ« e saj tĂ« armĂ«ve pĂ«rmes eksporteveâ, tha hulumtuesja nĂ« SIPRI, Katarina Gjokoviq. âFranca veçmas ka qenĂ« e suksesshme nĂ« shitjen e avionĂ«ve luftarakĂ« jashtĂ« EvropĂ«sâ. Eksportet e armĂ«ve nĂ« Rusi kanĂ« rĂ«nĂ« pĂ«r 53 pĂ«r qind nĂ« dy periudhat e pĂ«rfshira nĂ« raport. Kjo rĂ«nie ka qenĂ« e shpejt gjatĂ« pesĂ« vjetĂ«ve tĂ« fundit dhe pĂ«rderisa Rusia mĂ« 2019 kishte eksportuar nĂ« 31 shtete, mĂ« 2023 armĂ«t ruse u dĂ«rguan vetĂ«m nĂ« 12 shtete, u tha nĂ« raportin e SIPRI-t.
Shtetet në Azi dhe Oqeani kanë pranuar 68 për qind të eksporteve të përgjithshme të armëve ruse më 2019-2023, ndërkaq vetëm India ka pranuar 34 për qind dhe Kina 21 për qind. Nëse shikohen dhjetë eksportuesit e tjerë pas SHBA-së, Francës dhe Rusisë, dy prej tyre kanë pasur rritje të eksporteve, Italia me 86 për qind dhe Koreja e Jugut me 12 për qind. Ndërkaq, pesë shtete kanë pasur rënie të eksporteve të armëve: Kina (-5.3 për qind), Gjermania (-14 për qind), Mbretëria e Bashkuar (-14 për qind), Spanja (-3.3 për qind) dhe Izraeli (-25 për qind).
Rritje e madhe e importeve të armëve në Evropë
NĂ« raportin e titulluar âTrendĂ«t e transferit tĂ« armĂ«ve 2023â, sa i pĂ«rket importeve tĂ« armĂ«ve nĂ« EvropĂ«, u tha se ato janĂ« rritur pĂ«r 94 pĂ«r qind nĂ« dy periudhat e pĂ«rmendura nĂ« raport. Kjo Ă«shtĂ« rritja e katĂ«rta mĂ« e madhe nĂ« botĂ«, pasi tĂ« paktĂ«n 30 shtete kanĂ« ofruar armĂ« si ndihmĂ« ushtarake pĂ«r UkrainĂ«n qĂ« nga viti 2022, kur edhe Rusia nisi pushtimin e paprovokuar tĂ« kĂ«tij shteti.
Sipas raportit, 55 pĂ«r qind e armĂ«ve tĂ« importuara nga shtetet evropiane mĂ« 2019-2023, ishin tĂ« furnizuara nga SHBA-ja apo njĂ« rritje prej 35 pĂ«r qind krahasuar me periudhĂ«n paraprake. BlerĂ«set mĂ« tĂ« mĂ«dha nĂ« rajon ishin Gjermania dhe Franca me 6.4, respektivisht 4.6 pĂ«r qind. âMe shumĂ« armĂ« me vlerĂ« tĂ« larta qĂ« janĂ« porositur â pĂ«rfshirĂ« edhe pothuajse 800 avionĂ« dhe helikopterĂ« luftarakĂ« â importet evropiane tĂ« armĂ«ve ka tĂ« ngjarĂ« qĂ« tĂ« qĂ«ndrojnĂ« nĂ« nivele tĂ« lartaâ, tha Pieter Wezeman, hulumtues i lartĂ« nĂ« SIPRI. âNĂ« dy vjetĂ«t e fundit, ne po ashtu kemi parĂ« njĂ« kĂ«rkesĂ« shumĂ« mĂ« tĂ« madhe nĂ« EvropĂ« pĂ«r sisteme tĂ« mbrojtjes ajrore, nxitur nga fushata raketore ruse kundĂ«r UkrainĂ«sâ.
Nga shtetet e rajonit të Ballkanit Perëndimor, vetëm Serbia gjendet në raportin e SIPRI-t në pjesën e pranueseve të importeve të armëve. Sipas raportit, ajo ka qenë pranuese e 22 për qind të importeve të armëve të Bjellorusisë, apo shteti i dytë pas Vietnamit. Sa i përket Azisë, 37 për qind e të gjitha dërgesave me armë shkuan në shtetet aziatike dhe në Oqeani, që është përqindja më e lartë për një rajon të vetëm. Megjithatë, kjo shifër paraqet rënie prej 41 për qind krahasuar me vitet 2014-2018. Por, për herë të parë në një çerek shekulli, SHBA-ja u bë furnizuesja më e madhe e Azisë dhe Oqeanisë me armë me 34 për qind të importeve në shtetet e këtij rajoni, krahasuar me Rusinë që pati 19 për qind dhe Kina 13 për qind të importeve.
SIPRI tha se India Ă«shtĂ« importuesja mĂ« e madhe nĂ« botĂ« e armĂ«ve, me njĂ« rritje tĂ« importeve prej 4.7 pĂ«r qind. Edhe pse Rusia Ă«shtĂ« furnizuesja kyçe e Nju Dehlit, pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« qĂ« nga vitet 1960-1964, armĂ«t e MoskĂ«s pĂ«rbĂ«jnĂ« mĂ« pak se gjysmĂ«n e importeve tĂ« armĂ«ve tĂ« IndisĂ«. Po ashtu, Pakistani, qĂ« Ă«shtĂ« importuesi i pestĂ« nĂ« botĂ« i armĂ«ve, sipas SIPRI-t shĂ«noi njĂ« rritje prej 43 pĂ«r qind. Kina Ă«shtĂ« furnizuesja kyçe e Pakistanit me 82 pĂ«r qind tĂ« importeve. Po ashtu, dy fqinjĂ«t e KinĂ«s, Japonia dhe Koreja e Jugut kanĂ« rritur importin e armĂ«ve me 155, respektivisht 6.5 pĂ«r qind. NdĂ«rkaq, importet e armĂ«ve nga Pekini u tkurrĂ«n me 44 pĂ«r qind, kryesisht pĂ«r shkak se importet â qĂ« kryesisht vinin nga Rusia â u zĂ«vendĂ«suan me sisteme tĂ« prodhuara brenda vendit. âKa pak dyshim qĂ« nivelet e larta tĂ« importeve tĂ« armĂ«ve nga Japonia dhe aleatĂ«t e tjerĂ« tĂ« SHBA-sĂ« nĂ« Azi dhe Oqeani janĂ« ndikuar kryesisht nga njĂ« faktor kyç: shqetĂ«simi mbi ambiciet e KinĂ«sâ, tha hulumtuesi i SIPRI-t, Siemon Wezerman.
Ndërkaq, sa i përket Lindjes së Mesme, 30 për qind e dërgesave ndërkombëtare të armëve shkuan në shtetet e këtij rajoni. Në dhjetëshen kryesore të importuesve, tre janë nga ky rajon: Arabia Saudite, Katari dhe Egjipti. Riadi është importuesi i dytë më i madh në botë i armëve me 8.4 për qind të importeve botërore, por kjo nënkupton rënie prej 28 për qind krahasuar me periudhën paraprake. Katari, importuesi i tretë më i madh në botë, në periudhën 2019-2023 ka rritur importet me 396 për qind. Edhe në këtë rajon, furnizuesja kryesore e armëve është SHBA-ja (52 për qind), pasuar nga Franca (12 për qind), Italia (10 për qind) dhe Gjermania (7.1 për qind). SIPRI tha se nëse merret në përgjithësi rajoni i Lindjes së Mesme, aty është shënuar rënie e importeve, megjithatë ato janë të larta në disa shtete, kryesisht për shkak të tensioneve dhe konflikteve rajonale.
âShumica e armĂ«ve tĂ« importuara nĂ« dhjetĂ« vjetĂ«t e fundit janĂ« pĂ«rdorur gjerĂ«sisht nĂ« konfliktet nĂ« rajon, pĂ«rfshirĂ« nĂ« Gaza, Libi dhe Jemen. Disa shtete tĂ« rajonit tĂ« Gjirit kanĂ« importuar volume tĂ« mĂ«dha armĂ«sh pĂ«r tâi pĂ«rdorur kundĂ«r rebelĂ«ve tĂ« Huthit nĂ« Jemen dhe pĂ«r tĂ« luftuar ndikimin iranianâ, tha hulumtuesi i SIPRI-t, Zain Hussain. KĂ«to shifra pĂ«r rajonin e Lindjes sĂ« Mesme, publikohen nĂ« kohĂ«n kur nĂ« kĂ«tĂ« rajon po zhvillohet njĂ« luftĂ« e pĂ«rgjakshme mes Izraelit dhe Hamasit â grupit palestinez tĂ« shpallur organizatĂ« terroriste nga SHBA-ja dhe Bashkimi Evropian â nĂ« Rripin e GazĂ«s.
Tensionet janĂ« rritur edhe mĂ« shumĂ« nĂ« rajon, teksa nĂ« Liban, grupi militant Hezbollah â qĂ« sikurse Hamasi, mbĂ«shtetet po ashtu nga Irani â po kĂ«mben zjarr nĂ« kufi me Izraelin pothuajse nĂ« baza ditore. NdĂ«rkaq, rebelĂ«t e Huthit nĂ« Jemen po sulmojnĂ« anijet tregtare dhe ato tĂ« marinĂ«s sĂ« SHBA-sĂ« dhe BritanisĂ« nĂ« Detin e Kuq, nĂ« shenjĂ« solidariteti me palestinezĂ«t nĂ« GazĂ«.
Grupi Balkanweb
Burimi informacionit @BalkanWeb: Lexo me shume ne : Bota Sot News botasot.co