“Unë nuk e meritoj të jem fare këtu”, është kjo protesta që do të prisnit të dëgjoni nga dikush në burg. Por, ndërsa ulet me tutat e saj ngjyrë kafe, Tetyana Potapenko është e bindur se nuk është ajo që shteti ukrainas thotë se është.
Një vit pas dënimit tëdhënë me 5 vite burg, ajo është një nga 62 bashkëpunëtorët e dënuar, e izoluar nga të burgosurit e tjerë.
Burgu është afër Dnipro-s, rreth 300 km (186 milje) nga qyteti i lindjes së Tetyana, Lyman. Pranë vijës së parë të Donbasit, Lyman u pushtua për gjashtë muaj nga Rusia dhe u çlirua në 2022.
Ndërsa ulemi në dhomën me mure rozë, ku të burgosurit mund të telefonojnë në shtëpi, Tetyana shpjegon se ajo kishte qenë vullnetare në lagje për 15 vjet, duke u lidhur me zyrtarët lokalë – por që kryerja e këtyre detyrave sapo mbërritën rusët i kushtoi shtrenjtë.
Prokurorët ukrainas pretenduan se ajo kishte marrë në mënyrë të paligjshme një rol zyrtar me pushtuesit, i cili përfshinte shpërndarjen e furnizimeve ndihmash.
“Dimri kishte mbaruar, njerëzit ishin pa ushqim, dikush duhej të mbronte”, thotë ajo. “Nuk mund t’i lija ata të moshuar. Unë jam rritur mes tyre.”
54-vjeçarja është një nga pothuajse 2000 personat e dënuar për bashkëpunim me rusët sipas legjislacionit të hartuar pothuajse aq shpejt sa avancimi i Moskës në 2022.
Kievi e dinte se duhej t’i frenonte njerëzit nga simpatizimi dhe bashkëpunimi me pushtuesit.
Dhe kështu, brenda pak më shumë se një jave, deputetët miratuan një amendament në Kodin Penal, duke e bërë bashkëpunimin një vepër penale – diçka për të cilën nuk kishin rënë dakord që nga viti 2014, kur Rusia aneksoi gadishullin e Krimesë të Ukrainës.
Përpara pushtimit në shkallë të plotë, Tetyana lidhej me zyrtarët lokalë për t’u siguruar fqinjëve të saj materiale të tilla si dru zjarri.
Pasi u vendosën sundimtarët e rinj rusë, ajo thotë se u bind nga një mik që të angazhohej gjithashtu me ta për të siguruar ilaçet shumë të nevojshme.
“Unë nuk kam bashkëpunuar me ta vullnetarisht”, thotë ajo. “I shpjegova se personat me aftësi të kufizuara nuk mund të përdornin barnat që u nevojiteshin. Dikush më filmoi dhe e postoi në internet, dhe prokurorët ukrainas e përdorën atë për të pretenduar se po punoja për ta”.
Pasi Lyman u çlirua, një gjykate iu shfaqën dokumente që ajo kishte nënshkruar që sugjeronin se ajo kishte marrë një rol zyrtar me autoritetin pushtues.
Ajo befas bëhet e animuar.
“Cili është krimi im? Duke luftuar për popullin tim?” pyet ajo. “Unë kurrë nuk kam punuar për rusët. Unë mbijetova dhe tani e gjej veten në burg”.
Ligji i bashkëpunimit i vitit 2022 u hartua për të parandaluar njerëzit që të ndihmojnë ushtrinë ruse në avancim, shpjegon Onysiya Syniuk, një ekspert ligjor në Qendrën për të Drejtat e Njeriut Zmina në Kiev.
“Megjithatë, legjislacioni përfshin të gjitha llojet e aktiviteteve, duke përfshirë ato që nuk dëmtojnë sigurinë kombëtare,” thotë ajo.
Eksperti i të drejtave të njeriut Onysiya Syniuk thotë se ligjet e bashkëpunimit janë shumë të gjera. Veprat e bashkëpunimit variojnë nga thjesht mohimi i paligjshmërisë së pushtimit të Rusisë, ose mbështetja e tij personalisht ose online, deri te luajtja e një roli politik ose ushtarak për fuqitë okupuese.
Dënimet shoqëruese janë gjithashtu të rënda, me burgim deri në 15 vjet.
Nga pothuajse 9,000 rastet e bashkëpunimit deri më sot, zonja Syniuk dhe ekipi i saj kanë analizuar shumicën e dënimeve, përfshirë atë të Tetyanës, dhe thonë se janë të shqetësuar që legjislacioni është shumë i gjerë.
“Tani njerëzit që ofrojnë shërbime jetike në territoret e pushtuara do të jenë gjithashtu përgjegjës sipas këtij legjislacioni,” thotë zonja Syniuk.
Ajo mendon se ligjvënësit duhet të marrin parasysh realitetin e të jetuarit dhe të punës nën okupim për më shumë se dy vjet.
Shkojmë me makinë në qytetin e lindjes së Tetyanës për të vizituar burrin e saj të dobët dhe djalin me aftësi të kufizuara. Ndërsa jemi pranë Lymanit, plagët e luftës janë të qarta.
Jeta civile mbaron dhe automjetet gradualisht marrin një ngjyrë të gjelbër ushtarake. Linjat e varura të energjisë varen nga shtyllat e shembur dhe hekurudha kryesore është gëlltitur nga bari i tejmbushur.
Ndërsa fushat e lulediellit janë të padëmtuara, qyteti nuk është. Ai është goditur nga sulmet ajrore dhe luftimet.
Rusët tani janë kthyer në afërsisht 10 km (6 milje). Na thanë se zakonisht fillonin bombardimet rreth orës 15:30, dhe dita që vizituam nuk ishte përjashtim.
Burri i Tetyanës, Volodymyr Andreyev, 73 vjeç, më thotë se është “në një vrimë” – shtëpia po shpërbëhet pa gruan e tij dhe ai dhe djali i tij ia dalin vetëm me ndihmën e fqinjëve.
“Po të isha i dobët, do të shpërtheja në lot”, thotë ai.
Ai përpiqet të kuptojë pse gruaja e tij nuk është me të.
Tetyana mund të kishte marrë një dënim më të shkurtër nëse do ta kishte pranuar fajin, por ajo refuzon. “Nuk do ta pranoj kurrë se jam armik i shtetit”, thotë ajo.
Por ka pasur armiq të shtetit – dhe veprimet e tyre kanë pasur pasoja vdekjeprurëse.
Vjeshtën e kaluar, ne ecëm në tokën e njollosur me gjak të fshatit të çliruar Hroza në rajonin e Kharkivit të Ukrainës lindore. Një raketë ruse kishte goditur një kafene ku po bëhej varrimi i një ushtari ukrainas – ishte e pamundur të bëhej shërbimi ndërsa Hroza ishte nën pushtimin rus.
Pesëdhjetë e nëntë vetë – pothuajse një e katërta e popullsisë së Hrozës – u vranë. Trokitëm në dyer për të gjetur fëmijët vetëm në shtëpi. Prindërit e tyre nuk po ktheheshin më.
Shërbimi i sigurisë më vonë zbuloi se dy burra vendas, Volodymyr dhe Dmytro Mamon, kishin informuar rusët.
Vëllezërit ishin ish-oficerë policie që dyshohet se kishin filluar të punonin për forcën pushtuese.
Kur fshati u çlirua, ata ikën përtej kufirit me trupat ruse, por qëndruan në kontakt me fqinjët e tyre të vjetër – të cilët padashur u treguan atyre për funeralin e ardhshëm.
Vëllezërit që atëherë janë akuzuar për tradhti të lartë – por nuk ka gjasa të burgosen në Ukrainë.
Kjo është gjerësisht historia e betejës së Kievit me bashkëpunëtorët. Ata që kryejnë krime më të rënda – sulme udhëzuese, rrjedhje e informacionit ushtarak ose organizimi i referendumeve të rreme për të legjitimuar forcat okupuese – gjykohen kryesisht në mungesë.
Ata që përballen me akuza më pak të rënda janë shpesh ata që përfundojnë në bankën e të akuzuarve.
Sipas Konventës së Gjenevës, forcat pushtuese ruse duhet të lejojnë dhe sigurojnë mjetet që njerëzit të vazhdojnë të jetojnë jetën e tyre.
Ashtu siç thotë Tetyana Potapenko se u përpoq të bënte, kur trupat u zhvendosën në Lyman në maj 2022.
Rasti i saj është një nga disa që kemi zbuluar në të gjithë Ukrainën lindore.
Ato përfshijnë një drejtor shkolle të burgosur për pranimin e një kurrikule ruse. Dhe në rajonin e Kharkiv, ne dëgjuam për një menaxher të stadiumit sportiv që përballet me 12 vjet burg për vazhdimin e organizimit të ndeshjeve ndërsa ishte nën okupim. Avokati i tij thotë se ai kishte organizuar vetëm dy ndeshje miqësore mes ekipeve vendase.
Në sytë e Kombeve të Bashkuara (OKB), këto bindje për bashkëpunim shkelin ligjin ndërkombëtar humanitar. Një e treta e atyre që u dhanë në Ukrainë që nga fillimi i luftës në shkurt 2022 deri në fund të vitit 2023 nuk kishin një bazë ligjore, thotë ai.
“Krimet janë kryer në territorin e pushtuar dhe njerëzit duhet të mbahen përgjegjës për dëmin që i kanë bërë Ukrainës – por ne kemi parë gjithashtu zbatimin e ligjit në mënyrë të padrejtë”, thotë Danielle Bell nga misioni i OKB.
Zonja Bell argumenton se ligji nuk merr në konsideratë motivin e dikujt, si për shembull nëse ata bashkëpunojnë në mënyrë aktive ose përpiqen të fitojnë të ardhura, gjë që ligjërisht lejohet ta bëjë. Ajo thotë se të gjithë janë kriminalizuar nën formulimin e saj të paqartë.
“Ka shembuj të panumërt ku njerëzit kanë vepruar nën presion dhe kanë kryer funksione thjesht për të mbijetuar,” thotë ajo.
Grupi Balkanweb
Burimi informacionit @BalkanWeb: Lexo me shume ne : Bota Sot News botasot.co
