ENVER ROBELLI
ShkrimtarĂ«t e rĂ«ndĂ«sishĂ«m i gjejnĂ« pĂ«rgjigjet e rĂ«ndĂ«sishme. Te vepra e madhe e Franz KafkĂ«s â po e pĂ«rmendim kĂ«tu pĂ«r shkak se sivjet mbushen 100 vjet nga vdekja e tij â lexuesi e lexuesja mund tĂ« zbulojnĂ« shumĂ« anĂ« tĂ« karakterit njerĂ«zor. NĂ« tipologjinĂ« e figurave, Kafka skicon (edhe) tiparet e errĂ«ta, tĂ« kĂ«qija, mizantrope tĂ« qenieve njerĂ«zore. KĂ«tu dallohet egoisti, qĂ« fajin e kĂ«rkon vetĂ«m te tjetri dhe pafajĂ«sinĂ« e sheh si pronĂ« tĂ« tij. Nga egoizmi tek injoranca distanca nuk Ă«shtĂ« kilometrike, por milimetrike. Injoranca pastaj pĂ«rzihet me njĂ« dozĂ« thashethemesh, me mungesĂ« respekti ndaj dinjitetit tĂ« tĂ« tjerĂ«ve, me pĂ«rbuzje tĂ« suksesit tĂ« tĂ« tjerĂ«ve si ngushĂ«llim qesharak pĂ«r dĂ«shtimet personale. Ky Ă«shtĂ« njeriu me zemĂ«r tĂ« ftohtĂ«. Te âKolonia ndĂ«shkimoreâ e KafkĂ«s Ă«shtĂ« njĂ« makinĂ« qĂ« pĂ«rmes njĂ« procedure trishtuese gozhdon njeriun. Franz Kafka ishte vizionar. E parashikonte qĂ« njĂ« ditĂ« njeriu-makinĂ« do tĂ« shkĂ«putet nga ndjenjat dhe do tĂ« vrasĂ« njeriun me ndjenja
2. âE sheh diellin duke perĂ«nduar ngadalĂ« dhe prapĂ«seprapĂ« trembesh kur befas gjithçka errĂ«sohetâ. Ka shumĂ« mendime tĂ« errĂ«ta nĂ« veprat e Franz KafkĂ«s. Ai vdiq i ri, nĂ« vitin e 40-tĂ« tĂ« jetĂ«s. Por, si asnjĂ« autor tjetĂ«r ai vazhdoi tĂ« jetonte. Vazhdon tĂ« jetojĂ«. FalĂ« dijetarĂ«ve si Reiner Stach. Ky gjerman i lindur mĂ« 1951 ka punuar 18 vjet (!) pĂ«r tĂ« shkruar biografinĂ« e Franz KafkĂ«s. âVitet e hershmeâ (âDie frĂŒhen Jahreâ), âVitet e tĂ« kuptuaritâ (âDie Jahre der Erkenntnisâ), âVitet e vendimeveâ (âDie Jahre der Entscheidungenâ) â kĂ«ta janĂ« titujt (nĂ« gjermanisht) tĂ« opusit prej tri vĂ«llimesh. 2000 faqe. NjĂ« jetĂ« e rrĂ«fyer minutĂ« pas minute.
3. NjĂ« ditĂ« nĂ« moshĂ«n 40-vjeçare Franz Kafka po kalonte nĂ«pĂ«r njĂ« park nĂ« Berlin. Me atĂ« rast takoi njĂ« vajzĂ«, e cila po qante, sepse kishte humbur kukullĂ«n e saj mĂ« tĂ« dashur. Ajo dhe Kafka e kĂ«rkuan kukullĂ«n, por nuk e gjetĂ«n. Kafka i tha vajzĂ«s se do tĂ« takoheshin tĂ« nesĂ«rmen nĂ« vendin e njĂ«jtĂ« nĂ« park pĂ«r tĂ« vazhduar kĂ«rkimin e kukullĂ«s. DitĂ«n tjetĂ«r, pasi nuk e gjetĂ«n kukullĂ«n, Kafka ia dorĂ«zoi vajzĂ«s njĂ« letĂ«r âtĂ« shkruarâ nga kukulla. NĂ« letĂ«r thuhej: âTĂ« lutem, mos qaj! Jam nisur nĂ« njĂ« udhĂ«tim pĂ«r tĂ« parĂ« botĂ«n. Do tĂ« shkruaj mbi aventurat e miaâ
Kështu filloi një histori që zgjati deri në fund të jetës së Kafkës (ai vdiq në moshën 40-vjeçare). Gjatë takimeve Kafka ia lexonte vajzës letrat e kukullës, të cilat ishin shkruar me kujdes mbi aventurat dhe bisedat e saj. Vajza magjepsej. Dikur Kafka e solli kukullën dhe tha se ajo ishte kthyer në Berlin. (Në të vërtetë Kafka e kishte blerë një kukull tjetër).
âKjo kukull fare nuk i pĂ«rngjan kukullĂ«s simeâ, tha vajza.
Kafka ia dha vajzĂ«s njĂ« letĂ«r tjetĂ«r nĂ« tĂ« cilĂ«n kukulla shkruante: âUdhĂ«timet mĂ« kanĂ« ndryshuarâ. Vajza e vogĂ«l pĂ«rqafoi kukullĂ«n e re dhe e lumtur e mori me vete nĂ« shtĂ«pi.
Kafka vdiq po atë vit.
ShumĂ« vjet mĂ« vonĂ« vajza tashmĂ« e rritur gjeti njĂ« letĂ«r brenda kukullĂ«s. NĂ« atĂ« copĂ«z letre, tĂ« nĂ«nshkruar nga Kafka, thuhej: âGjithçka qĂ« do, me gjasĂ« do tĂ« humbĂ«, por nĂ« fund dashuria do tĂ« kthehet nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« tjetĂ«r. Pranoje ndryshimin. ĂshtĂ« i pashmangshĂ«m qĂ« tĂ« rritesh. SĂ« bashku dhimbjen mund ta shndĂ«rrojmĂ« nĂ« mrekulli e dashuri, por Ă«shtĂ« nĂ« dorĂ«n tonĂ« qĂ« kĂ«tĂ« ndĂ«rlidhje ta krijojmĂ« me vetĂ«dije dhe me qĂ«llimâ. RrĂ«fimi mbi letrat e kukullĂ«s tĂ« shkruara nga Kafka gjendet nĂ« vĂ«llimin âAls Kafka mir entgegenkam⊠Erinnerungen an Franz Kafkaâ tĂ« Hans-Gerd Koch.
4. Nga viti 1889 deri mĂ« 1893 Franz Kafka vizitoi shkollĂ«n e djemve tĂ« gjuhĂ«s gjermane nĂ« PragĂ«. NĂ« tĂ« gjitha lĂ«ndĂ«t mĂ«simore ishte shumĂ« i suksesshĂ«m â me pĂ«rjashtim tĂ« gjimnastikĂ«s dhe artit figurativ. NĂ« kĂ«to dy lĂ«ndĂ« mori notĂ«n âmjaftueshĂ«mâ. Notat mĂ« tĂ« mira i mori nĂ« lĂ«ndĂ«t âzelltariâ (tĂ« qenĂ«t i zellshĂ«m) dhe âsjellje e moralshmeâ. GjatĂ« tetĂ« vjetĂ«ve tĂ« ardhshĂ«m nĂ« gjimnazin shtetĂ«ror, nĂ« pjesĂ«n e vjetĂ«r tĂ« PragĂ«s, Kafka nuk ishte nxĂ«nĂ«s aq i mirĂ«. Interesimi i tij pĂ«r mĂ«sim u zbeh sapo hyri nĂ« moshĂ«n e pubertetit. Ai vazhdonte tĂ« ishte nxĂ«nĂ«s i mirĂ« vetĂ«m nĂ« lĂ«ndĂ«t gjuhĂ«sore, por nĂ« vitin e maturĂ«s edhe nĂ« lĂ«ndĂ«n e gjermanishtes u vlerĂ«sua vetĂ«m me notĂ«n âkĂ«naqshĂ«mâ. Problemet mĂ« tĂ« mĂ«dha Kafka i kishte me matematikĂ«n. Shifrat kundĂ«r shkronjave? Franz Kafka vendosi pĂ«r shkronjat. Dhe u bĂ« shkrimtar.
5. MĂ« 1918 EvropĂ«n e pĂ«rfshiu gripi spanjoll. NĂ« PragĂ« u infektua pacienti Franz Kafka. MĂ« 14 tetor erdhi mjeku. Kafka, 40-vjeçar, ende banonte te prindĂ«rit. Aq shumĂ« e kishte lodhur sĂ«mundja, saqĂ« nuk mund tĂ« transportohej nĂ« spital. Kafka ishte shĂ«ndetligĂ«, sepse mĂ« 1917 ishte prekur nga tuberkulozi. Tani, mĂ« 1918, lĂ«ngatĂ«s sĂ« tij i ishte shtuar edhe gripi spanjoll. NdĂ«rsa qĂ«ndronte nĂ« karantinĂ«, njĂ« pacient tjetĂ«r luftonte pĂ«r mbijetesĂ«:Perandoria Austro-Hungareze. ĂekĂ«t kĂ«rkonin autonomi, dĂ«shironin tĂ« braktisnin mbretĂ«rinĂ« danubiane, presidenti amerikan Woodrow Wilson pĂ«rkrahte tĂ« drejtĂ«n e tyre pĂ«r pavarĂ«si. Nga dritarja e banesĂ«s familja Kafka u bĂ« dĂ«shmitare e themelimit tĂ« shtetit çek. Kur u infektua nga gripi spanjoll, Kafka ishte shtetas austro-hungarez, kur doli nga karantina pesĂ« javĂ« mĂ« vonĂ« ai jetonte tashmĂ« nĂ« shtetin e ri çek. Stacioni i trenit Franz Joseph nĂ« PragĂ« kishte ndĂ«rruar emrin: quhej Stacioni i Trenit Wilson (pĂ«r nder tĂ« presidentit amerikan). PunĂ«dhĂ«nĂ«si i KafkĂ«s, njĂ« firmĂ« sigurimesh, kishte vendosur qĂ« çekishtja tĂ« jetĂ« gjuhĂ« zyrtare. NĂ« pasaportĂ«n e re Franz Kafka quhej FrantiĆĄek Kafka. Brenda pesĂ« javĂ«sh mund tĂ« ndodhin shumĂ« gjĂ«ra.
6. Vite mĂ« parĂ« njĂ« nxĂ«nĂ«s 15-vjeçar nĂ« Gjermani pranoi njĂ« dhuratĂ«: njĂ« koleksion me pulla postare. Mes pullave ai gjeti njĂ« zarf. Letra i dĂ«rgohej âZonjushĂ«s Felice Bauerâ, dĂ«rgues ishte: âDr. F. Kafkaâ. Vula postare tregon se letra Ă«shtĂ« dĂ«rguar mĂ« 1 korrik 1913 nga Praga. Zarfin e gjetur nxĂ«nĂ«si, ia dhuroi Arkivit tĂ« LetĂ«rsisĂ« Gjermane nĂ« Marbach, ku mblidhet, ruhet, arkivohet e koleksionohet çdo gjĂ« e shkrimtarĂ«ve tĂ« rĂ«ndĂ«sishĂ«m tĂ« gjuhĂ«s gjermane. Zarfi Ă«shtĂ« i zbrazĂ«t, letra Ă«shtĂ« blerĂ« mĂ« 1987 nĂ« New York â nga njĂ« evropian i panjohur. Gjetjes sĂ« njĂ« zarfi tĂ« zbrazĂ«t gazeta gjermane âFrankfurter Allgemeine Zeitungâ ia ka kushtuar gati njĂ« faqe gazetĂ« (nĂ« vitin 2021). Kafka u fejua dy herĂ« me Felice Bauer, por sâpati guxim tĂ« martohej. MĂ« 27 dhjetor 1917 pasoi ndarja pĂ«rfundimtare. âNganjĂ«herĂ« mĂ« duket se truri dhe mushkĂ«ritĂ« janĂ« marrĂ« vesh pa dijen time. âKĂ«shtu sâshkon mĂ«â, tha truri dhe pas pesĂ« vjetĂ«sh mushkĂ«ritĂ« u treguan tĂ« gatshme tĂ« ndihmoninâ, ka shkruar Kafka. NjĂ« dashuri tragjike krijoi njĂ« nga veprat mĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme letrare tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ«: romanin âProcesiâ. U botua mĂ« 1925, njĂ« vit pas vdekjes sĂ« KafkĂ«s, dhe e bĂ«ri KafkĂ«n: tĂ« pavdekshĂ«m!
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co