DR. ERION PICIRI
Studiuesit kanĂ« vĂ«nĂ« se shimpanzetĂ« zhvillojnĂ« njĂ« luftĂ« tĂ« ashpĂ«r pĂ«r dominim tĂ« bashkĂ«sisĂ«, pĂ«rjetojnĂ« hera-herĂ«s edhe pĂ«rmbysje tĂ« hierarkisĂ«, ku lideri i ri mĂ« shumĂ« se pĂ«r madhĂ«sinĂ«, shquhet pĂ«r ngjitjen drejt pushtetit pĂ«rmes manovrave frikĂ«suese, mashtruese dhe shkĂ«mbimi favoresh, duke krijuar njĂ« aleancĂ« tĂ« re drejtuese. LiderĂ«t e tyre (meshkujt alfa) âzgjedhin tĂ« parĂ«t ushqimin, vendin e banimit dhe çiftĂ«zohen me kĂ« dĂ«shirojnĂ«â, sfidohen dhe pĂ«rfshihen nĂ« pĂ«rplasje tĂ« dhunshme pĂ«r pushtet, ku mund tĂ« ketĂ« edhe viktima (Dean Williams, Real Leadership, 2005). MegjithĂ«se thuhet se jemi shkĂ«putur prej miliona vjetĂ«sh prej prejardhjes sonĂ« tĂ« pĂ«rbashkĂ«t, duket se te shumĂ« udhĂ«heqĂ«s tĂ« kohĂ«s sonĂ« ekziston njĂ« ngjashmĂ«ri mendĂ«sie me shimpazetĂ« nĂ« qasjen ndaj pushtetit. Klane tĂ« fuqishme dominojnĂ« sot pjesĂ«n mĂ« madhe tĂ« shoqĂ«rive.
KARAKTERI I DOBĂT I NGJITJES MBAS PUSHTETIT
Sipas raportit tĂ« âFreedom Houseâ 2022, 8 nga 10 njerĂ«z nĂ« botĂ« (afro 6.5 nga 8 miliardĂ«) jetojnĂ« nĂ« shoqĂ«ri pjesĂ«risht tĂ« lira apo jo tĂ« lira, ku âliderĂ«t jodemokratĂ« dhe mbĂ«shtetĂ«sit e tyre kanĂ« manipuluar sistemet politike, duke u shĂ«rbyer vetĂ«m bazĂ«s sĂ« tyre zgjedhore dhe duke shpĂ«rfillur interesat e pjesĂ«s tjetĂ«r tĂ« popullsisĂ«â. Edhe vendi ynĂ« nuk mund tâi ikte kĂ«tij tundimi pĂ«r tĂ« pĂ«rçuar nĂ« njĂ« formĂ« a tjetĂ«r reflekset primitive tĂ« njĂ« kohe tĂ« largĂ«t. DĂ«nimet e njĂ« sĂ«rĂ« drejtuesish tĂ« lartĂ« kanĂ« treguar a posteriori se pushteti jo pak herĂ« paska rĂ«nĂ« nĂ« dorĂ« individĂ«sh dhe grupesh kriminale, tĂ« maskuar nĂ«n kostumet dhe kollaret e shtetarĂ«ve. Kjo situatĂ« duhet tĂ« na ndĂ«rgjegjĂ«sojĂ« pĂ«r tâi dalluar keqbĂ«rĂ«sit potencialĂ« pĂ«rpara se tâi lĂ«mĂ« tĂ« operojnĂ« mbi publiken. MĂ«nyra mĂ« e mirĂ« Ă«shtĂ« pĂ«rzgjedhja e karaktereve tĂ« fortĂ« dhe largimi nga lidershipi e njerĂ«zve me karakter tĂ« dobĂ«t. Nuk ka qenĂ« kurrĂ« i lehtĂ« dallimi i tyre, se mungesa e virtytit dhe moralit Ă«shtĂ« kompensuar nga akumulimi i forcĂ«s dhe transaksioni i interesave, mungesa e karakterit Ă«shtĂ« mbuluar nga pamja, fjala dhe stili, si dhe nĂ« fund tĂ« gjitha pamjaftueshmĂ«ritĂ« e cilĂ«sive janĂ« tejkaluar nga ushtrimi i paskrupullt i pushtetit. Ngado shikon prijĂ«s qĂ« ngulen dhe nuk shkulen nga froni, qĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ« tinĂ«zare u pĂ«rvetĂ«sojnĂ« popujve tĂ« drejtat pĂ«r vetĂ«qeverisje demokratike.
NĂ« njĂ« vend jo tĂ« lirĂ« si Rusia, Vladimir Putini e nisi karrierĂ«n si kryeministĂ«r nĂ« vitin 1999, vijoi 8 vite me mandate presidenciale, u rikthye si kryeministĂ«r, ndryshoi dy herĂ« KushtetutĂ«n pĂ«r tâi mundĂ«suar vetes 4 mandate tĂ« tjera 6-vjeçare nĂ« PresidencĂ« deri nĂ« vitin 2036. MĂ« pas mund tâi vijĂ« nĂ« ndihmĂ« zgjidhja kineze e Xi Jinping udhĂ«heqĂ«si i trefishtĂ« â i shtetit, partisĂ« dhe ushtrisĂ«, i cili me ardhjen nĂ« pushtet, ndĂ«rmori disa modifikime kushtetuese si ai i vitit 2018, ku eliminohej kufizimi prej dy mandatesh 5-vjeçare i presidentit, duke i dhĂ«nĂ« mundĂ«si vetes tĂ« rrijĂ« nĂ« krye pĂ«rjetĂ« si nĂ« parti, edhe shtet. TĂ« dyja funksionet nuk njohin mĂ« kufizim. PĂ«rpos kĂ«saj, âKomiteti Qendror i PartisĂ« Komuniste Kineze propozoi qĂ« âMendimet e Xi Jinping mbi socializmin me karakteristika kineze pĂ«r njĂ« epokĂ« tĂ« reâ tĂ« pĂ«rfshiheshin nĂ« ligjin themeltar tĂ« vendit, pĂ«r tĂ« pasur njĂ« influencĂ« tĂ« krahasueshme me atĂ« tĂ« Maos. Ăâmund tĂ« thuash pĂ«r karakterin e tyre si liderĂ«. Po pĂ«r ata nĂ« vende pjesĂ«risht tĂ« lira si i yni, qĂ« pĂ«rdorin gĂ«njeshtrĂ«n me dashamirĂ«si pĂ«r tĂ« marrĂ« pushtetin e mĂ« pas pĂ«r tĂ« mbĂ«rthyer vendin, fitojnĂ« zgjedhjet pĂ«rmes njĂ« pĂ«rzierje humori dhe trukimi, shpĂ«rndajnĂ« tĂ« mirat publike te sipĂ«rmarrĂ«sit e oborrĂ«sisĂ« sĂ« tyre, tĂ« cilĂ«t ua rikthejnĂ« nderet pĂ«rmes parave nĂ«n dorĂ« apo financimit tĂ« fushatave, blerjes sĂ« njerĂ«zve publikĂ« pa ndĂ«rgjegje civile, qĂ« nga ana e tyre kurojnĂ« imazhin e mediokritetit duke u dhĂ«nĂ« atyre pamjen e prijĂ«sve tĂ« suksesshĂ«m? Jo pak syresh mendojnĂ« se suksesi, pavarĂ«sisht mĂ«nyrĂ«s, konsiderohet zotĂ«si. NĂ« fakt, krijimi i njĂ« sistemi kontrollues ku njerĂ«zit me peshĂ« sociale joshen dhe futen nĂ« borxh pĂ«rmes mundĂ«sive, ku klani vĂ«zhgon ecurinĂ« e çdo njeriu dhe ku izolohet apo diskreditohet çdokush jashtĂ« kĂ«tij rrjeti tĂ« kontrolluar nga i pari i partisĂ«, provincĂ«s apo i vendit, nuk Ă«shtĂ« tipar i liderit autentik. Karakteri i dobĂ«t i kĂ«saj tipologjie lidershipi nĂ« krye tĂ« pushtetit qĂ«ndron nĂ« themel tĂ« tĂ« drejtave tĂ« mohuara tĂ« shumicĂ«s sĂ« njerĂ«zve nĂ« nivel global dhe prapambetjes sĂ« shoqĂ«rive.
Kur i pazoti kap dhunshĂ«m e me dredhi fronin dhe nĂ« vend tĂ« ndershmĂ«risĂ« imponon padrejtĂ«sitĂ«, nĂ« vend tĂ« lirisĂ« sociale zgjedh varĂ«sinĂ« dhe pĂ«rndjekjen e njerĂ«zve, vendin e kaplon regresi. NĂ« kontekstin jo demokratik nuk vlen as vota pĂ«r tĂ« dĂ«shmuar legjitimitetin. Jo nĂ« pak raste nĂ« histori regjimet autokratike janĂ« vendosur dhe mbajtur me vota, por tĂ« dhĂ«na nga njerĂ«z tĂ« kapur, tĂ« frikĂ«suar dhe pa ndĂ«rgjegje qytetare e politike kanĂ« prodhuar transformime tĂ« dĂ«mshme pĂ«r jetĂ«n e komuniteteve. NdonĂ«se nga ana formale edhe ndryshimet kushtetuese nĂ« Rusi pĂ«r tâi dhĂ«nĂ« mandate tĂ« reja presidenciale Putinit, respektojnĂ« procedurat formale duke marrĂ« mbĂ«shtetjen e parlamentit federal dhe tĂ« 85 parlamenteve rajonale me njĂ« mbĂ«shtetje thuajse unanime, nĂ« njĂ« vend jo tĂ« lirĂ« vihet nĂ« dyshim vullneti real i shoqĂ«risĂ« dhe legjitimiteti i regjimit nĂ« fuqi. Demokraci do tĂ« thotĂ« drejtimi i jetĂ«s sociale dhe politike sipas vullnetit tĂ« lirĂ« tĂ« njĂ« shumice tĂ« gjerĂ« e tĂ« mirinformuar tĂ« qytetarĂ«ve, qĂ« lĂ« hapĂ«sirĂ« pĂ«r tĂ« pĂ«rfshirĂ« sa tĂ« mundet edhe rrymat minoritare, pĂ«r ta bĂ«rĂ« gjithsecilin ta ndjejĂ« ecurinĂ« e vendit si ecurinĂ« e tij. NĂ« kĂ«tĂ« kontekst çdo pĂ«rpjekje e organizuar e njĂ« pjese tĂ« vogĂ«l dhe tĂ« pushtetshme pĂ«r ta pĂ«rvetĂ«suar kĂ«tĂ« rrugĂ«tim pĂ«rbĂ«n pengmarrje tĂ« shumicĂ«s dhe minim deri nĂ« eliminim tĂ« demokracisĂ«, mangĂ«si nĂ« karakterin e lidershipit nĂ« fuqi.
KARAKTERI I FORTĂ I FUQIZIMIT TĂ SHOQĂRISĂ
Kuptohet qĂ« ekziston edhe njĂ« nivel mĂ« i lartĂ« i lidershipit tĂ« qenies njerĂ«zore, ku shquhet pĂ«rgjegjĂ«sia e ndĂ«rgjegjshme ndaj evolucionit dhe interesit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m tĂ« bashkĂ«sisĂ«. Lideri autentik ka karakter dhe shkon pĂ«rtej instinkteve tĂ« mbijetesĂ«s dhe tĂ« dominimit tĂ« shfaqura edhe tek gjitarĂ«t e tjerĂ«. Karakteri, ky kod subjektiv i normave dhe vlerave morale tĂ« njeriut, tĂ« pĂ«rftuara pĂ«rgjatĂ« pĂ«rvojave unike tĂ« jetĂ«s, nga traditat familjare dhe komunitare, nga formimi, angazhimet dhe reflektimet mbi botĂ«n nĂ« tĂ« cilĂ«n jeton, i pĂ«rcakton atij hapĂ«sirĂ«n e veprimeve dhe tĂ« sjelljes nĂ« kohĂ« tĂ« paqta e tĂ« turbullta, duke ndikuar tek profili publik dhe impakti me dobi shoqĂ«rore. PĂ«r çdo njeri, veçanĂ«risht pĂ«r liderin kjo ka rĂ«ndĂ«si. PavarĂ«sisht se bota dominohet nga sundues, qĂ« tjetĂ«rsojnĂ« vullnetin e shumicave dhe e pĂ«rdorin pushtetin sipas dĂ«shirĂ«s, lideri i vĂ«rtetĂ« Ă«shtĂ« nĂ« kĂ«rkim tĂ« pĂ«rsosmĂ«risĂ« dhe gjetjes sĂ« njĂ« kulture drejtuese qĂ« garanton mundĂ«sitĂ« pĂ«r zhvillimin çdo individi tĂ« shoqĂ«risĂ«. Lideri qĂ« ia nĂ«nshtron ambicien parimeve morale dhe vĂ« veten nĂ« shĂ«rbim tĂ« komunitetit tregon qenĂ«si karakteri, ndryshe prej atij qĂ« ambicia ia nĂ«nshtron ndĂ«rgjegjen pĂ«r tĂ« pĂ«rdorur komunitetin nĂ« funksion tĂ« egos personale dhe interesave klanore a partiake. Pothuajse çdo autor serioz qĂ« Ă«shtĂ« marrĂ« me lidershipin ka nĂ«nvizuar aspektet morale dhe tĂ« kodit karakterial tĂ« drejtuesve si pjesĂ« thelbĂ«sore tĂ« liderit autentik. Warren Bennis dhe Burt Nanus e shohin liderin si pĂ«rgjegjĂ«s pĂ«r normat dhe etikĂ«n nĂ« sjelljen e njerĂ«zve, Dean Williams si shembull, mbrojtĂ«s dhe promovues i vlerave, ndjekĂ«s i sĂ« vĂ«rtetĂ«s me entuaziazĂ«m, Bill George dhe tĂ« tjerĂ« si praktikues i vlerave tĂ« konsoliduara dhe kur Ă«shtĂ« nĂ«n presion, James Mac Gregor, jo vetĂ«m si plotĂ«sues nevojash, por edhe lartĂ«sues moral i grupit, Ronald Haifetz si i udhĂ«hequr nga vlerat, Robert Coles si frymĂ«zues dhe kontribuues nĂ« fibrĂ«n morale tĂ« kombit. KĂ«to nuk janĂ« vetĂ«m reflektime tĂ« studiuesve tĂ« fushĂ«s, por i gjejmĂ« tĂ« mishĂ«ruara nĂ« jetĂ«t e shumĂ« liderĂ«ve pĂ«rgjatĂ« historisĂ«. Tregon forcĂ« karakteri kur nuk lufton pĂ«r tâi gjetur vetes njĂ« fron solid nĂ« krye tĂ« shtetit, por e shfrytĂ«zon mundĂ«sinĂ« pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« sistem konstitucional qĂ« pushteti tĂ« mos mbĂ«rthehet nga njĂ« njeri apo klan, por tâi pĂ«rkasĂ« gjithnjĂ« shoqĂ«risĂ«, sikurse ishte rasti i George Washington-it. Tregon forcĂ« karakteri kur çmon mĂ« sĂ« shumti gjykimin e atyre qĂ« tĂ« kanĂ« zgjedhur dhe e kthen ushtrimin e lidershipit si mjet pĂ«r tĂ« jetĂ«suar vullnetin e shoqĂ«risĂ«, sikurse drejtoi Abraham Lincoln-i. Tregon forcĂ« karakteri kur pozitat publike dhe mandatin e pĂ«rfaqĂ«simit nuk i shfrytĂ«zon pĂ«r tĂ« siguruar njĂ« vend nĂ« sferat e establishmentit, por hap dyert e mbrojtjes sĂ« interesave pĂ«r njerĂ«zit e dobĂ«t dhe tĂ« vuajtur tĂ« vendit, sikurse ishte rasti i Robert Kennedy-t. Tregon forcĂ« karakteri kur nuk tĂ« ndryshon froni dhe pushteti, por ruan fytyrĂ«n njerĂ«zore dhe kthehesh nĂ« predikues moral tĂ« politikĂ«s, sikurse ishte Vaclav Havel-i. Tregon forcĂ« karakteri kur i reziston regjimeve represive dhe nuk u kthehesh nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n mĂ«nyrĂ« agresive armiqve dhe kundĂ«rshtarĂ«ve kur ke fuqinĂ«, por ndjek me kĂ«mbĂ«ngulje e nĂ« mĂ«nyrĂ« paqĂ«sore misionin dhe modelin e integritetit, sikurse ishte rasti i Ibrahim RugovĂ«s.
TĂ UDHĂHIQEMI NGA LIDERSHIPI AUTENTIK
Dallimin midis liderĂ«ve e bĂ«n karakteri, nga i cili buron ndjenja e pĂ«rgjegjĂ«sisĂ«, virtyti i besnikĂ«risĂ« ndaj shoqĂ«risĂ« dhe interesit publik. Autenticiteti i kĂ«tij tip lideri duhet mbĂ«shtetur. Duhet dalluar apriori i vĂ«rteti, me ekuilibrin e mendjes dhe tĂ« veprimeve, nĂ« sinqeritetin e fjalĂ«ve dhe realizimeve, nĂ« ambicien e jetĂ«s pĂ«r tâi shĂ«rbyer komunitetit jo egoizmit tĂ« sĂ«murĂ« pĂ«r pushtetin e vetes, nĂ« njĂ« operim pĂ«rmes tĂ« ndershmes dhe tĂ« drejtĂ«s, pĂ«rpjekjeve paqĂ«sore dhe njĂ« lidershipi qĂ« u mundĂ«son tĂ« gjithĂ«ve rritjen, pjesĂ«marrjen dhe suksesin. Njeriut pa karakter nuk i duhet dhĂ«nĂ« asnjĂ« mundĂ«si pĂ«r pushtet. NĂ«se ngatĂ«rrojmĂ« qeverisjen me njerĂ«zit e gabuar do kemi rrugĂ« tĂ« gjatĂ« e tĂ« mundimshme pĂ«r tĂ« shpĂ«tuar.
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co
