GĂZIM TUSHI
ShoqĂ«ria jonĂ« vazhdon tĂ« jetĂ« me relacione tĂ« vetrikalizuara, nĂ« tĂ« gjithĂ« marrĂ«dhĂ«niet sociale tĂ« saj. Duke pasur tĂ« thellĂ« natyrĂ«n patriarkale, me dominime sociale hierarkike, me sundim seksual nĂ« familje, e ka pasur tĂ« vĂ«shtirĂ« qĂ« tĂ« ishte njĂ« shoqĂ«ri e modeluar dhe funksionuese, mbi parimin social tĂ« partneritetit. ShoqĂ«ria shqiptare ka qenĂ« qĂ« nĂ« fillim dhe vazhdon tĂ« jetĂ« shoqĂ«ri qĂ« e ka nĂ« natyrĂ«, jo partneritetin, por hierarkinĂ« sociale nĂ« marrĂ«dhĂ«niet midis njerĂ«zve, jo ândĂ«rtimin horizontalâ tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve midis pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« saj nĂ« familje dhe shoqĂ«ri, por ândĂ«rtimin vertikalâ, stratifikimin e relacioneve mbi bazĂ«n e postit, pasurisĂ«, pĂ«rkatĂ«sisĂ« gjinore, prejardhjes gjeografike, nivelit pasuror etj.. Natyrisht kĂ«to relacione, kĂ«shtu janĂ« edhe nĂ« vendet e tjera demokratike, por âmarzhiâ i dallimit dhe diferencimit social, gjithnjĂ« ka prirje konstante, drejt ngushtimit tĂ« vazhdueshĂ«m. NdĂ«rsa tek ne, kjo âkurbĂ«â vazhdon tĂ« jetĂ« e âsertĂ«â, konstante dhe shumĂ« pak e ndryshuar, nĂ« drejtim tĂ« ndĂ«rtimit tĂ« relacioneve tĂ« reja sociale tĂ« âpartneritetit horizontalâ nĂ« marrĂ«dhĂ«niet midis njerĂ«zve, nĂ« strukturat sociale themelore si familja, komuniteti, shoqĂ«ria nĂ« tĂ«rĂ«si.
MbivlerĂ«simi tradicional, historik i âhierarkisĂ«â, i relacioneve piramidale, e kanĂ« bĂ«rĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« ndĂ«rtimin e njĂ« shoqĂ«rie, e cila nĂ« strukturat themelore tĂ« saj (familja, shkolla, puna, komuniteti etj..) tĂ« ketĂ« tĂ« vendosur parimet e humanizmit, solidaritetit si shprehjet mĂ« elokuente tĂ« ekzistencĂ«s dhe funksionimit, tĂ« partneritetit qĂ« Ă«shtĂ« baza, âçimentoja lidhĂ«seâ dhe ura qĂ« duhet tĂ« shĂ«rbejĂ« si mundĂ«si pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« efektive shprehjen e barazisĂ« sociale, si relacion i domosdoshĂ«m social dhe kusht ontologjik me natyrĂ« âhorizontaleâ. Vertikalizimi social i shoqĂ«risĂ« shqiptare Ă«shtĂ« njĂ« nga sĂ«mundjet e trashĂ«guara dhe tĂ« âpashĂ«ruaraâ tĂ« saj. Sindroma e komandimit, urdhrit, mungesĂ«s sĂ« barazisĂ« pĂ«r shkak tĂ« gjinisĂ« (burri mbi gruan), tĂ« postit (eprori mbi vartĂ«sin), tĂ« pasurisĂ« (i pasuri mbi tĂ« varfrin) dhe tĂ« dallimeve tĂ« tjera racore gjeografike etj., e ka cenuar hapĂ«sirĂ«n e partneritetit, nĂ« familje, nĂ« shoqĂ«ri, politikĂ«, administratĂ«n publike. NjĂ« sĂ«mundje sociale e pamposhtur, madje pavarĂ«sisht bravurave dhe eufemizmave politikĂ« e mediatikĂ«, vazhdon tĂ« ketĂ« e pranishme dhe me virulencĂ« goxha evidente, nga e cila shoqĂ«ria vertikale e hierarkiste ka vuajtur nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, por pĂ«r fat tĂ« keq, njĂ« sĂ«mundje sociale qĂ« jo vetĂ«m nuk Ă«shtĂ« shĂ«ruar, por akoma kĂ«saj patologjie sociale vazhdojmĂ« ende tâi paguajĂ« haraç.
Mungesa e kulturĂ«s qytetare tĂ« ndĂ«rtimit demokratik tĂ« partneriteteve sociale, si koracĂ« e ngurtĂ«suar nga tipologjia e lidhjeve dhe marrĂ«dhĂ«nieve sociale nĂ« tĂ« kaluarĂ«n, shfaqet edhe sot si pengesa mĂ« madhore pĂ«r ndĂ«rtimin dhe funksionimin organik tĂ« instrumenteve tĂ« reja tĂ« komunikimit demokratik. Nuk Ă«shtĂ« çështje kulturore, sikurse kanĂ« qejf ta trajtojnĂ« disa politikanĂ« shqiptarĂ«, qĂ« edhe me aftĂ«si tĂ« kufizuara teorike dhe tĂ« paorientuar si duhet me parimet universale tĂ« kulturĂ«s demokratike, nuk e kanĂ« shqetĂ«sim faktin qĂ« mĂ« shumĂ« se duhet, ndihet nĂ« mungesĂ«n e hapĂ«sirĂ«s pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar njĂ« shoqĂ«ri moderne, funksionuese, demokratike me ârelacione tĂ« horizontalizuaraâ, qĂ« sjellin harmoni dhe barazi nĂ« tĂ« gjithĂ« strukturat sociale tĂ« shoqĂ«risĂ«. Nuk Ă«shtĂ« ekzibicion teorik evidentimi situatĂ«s dhe vlerĂ«simi nevojĂ«s sĂ« ndryshimeve dhe pĂ«rmirĂ«simeve qĂ« lidhet me kĂ«tĂ« mungesĂ« qĂ« Ă«shtĂ« esenciale pĂ«r shoqĂ«rinĂ« tonĂ«.
Madje, sipas mendimit tim, edhe njĂ« nga shkaqet kryesore tĂ« situatĂ«s aktuale nĂ« shoqĂ«ri, nĂ« tĂ« cilĂ«n mungesa e kulturĂ«s demokratike tĂ« partneritetit, hierarkizimi mekanik i strukturĂ«s sociale, zmadhimi piramidal i skakierĂ«s dhe raporteve midis njerĂ«zve, shtresĂ«zimet e sforcuara mbi bazĂ«n e pasurisĂ« tĂ« konvertuara nĂ« pozicione âdominanteâ dhe tĂ« ânĂ«nshtruaraâ, Ă«shtĂ« njĂ« nga burimet kryesore tĂ« ekzistencĂ«s sĂ« situatave tĂ« tensionuara tĂ« agravuara nga dozat e dukshme tĂ« mosmarrĂ«veshjeve dhe inkomunikabilitet normal midis njerĂ«zve, zgjerimi dhunĂ«s, konflikteve, grindjeve tĂ« ekzagjĂ«ruara, shtim tĂ« krimit dhe vrasjeve. Kjo situatĂ« duhet parĂ« nĂ« gjerĂ«sinĂ« e saj dhe nĂ« sintezĂ«n e faktorĂ«ve qĂ« e determinojnĂ« atĂ«. Nuk ka dyshim qĂ« ajo ka shkaqe qĂ« lidhen organikisht me historinĂ« dhe kulturĂ«n tonĂ« tĂ« sĂ« kaluarĂ«s, por edhe me prirjet dhe tendencat kaotike, enorme e turbulente dhe tĂ« sĂ« sotmes. NjĂ« situatĂ« qĂ« kĂ«rkon vlerĂ«sim tĂ« diferencuar tĂ« shkaqeve tĂ« trashĂ«guara dhe tipareve tĂ« reja âfituaraâ me natyrĂ« sociale, mentale, historike dhe psikologjike. Mungesa e partneritetit nĂ« shoqĂ«ri, familje, shkollĂ«, punĂ« e komunitet shfaqet si relacion i deformuar, midis pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« kĂ«tyre strukturave sociale. Ideja fikse se gjĂ«rat shkojnĂ« mirĂ« dhe rregulli social garantohet vetĂ«m pĂ«rmes hierarkisĂ« mekanike dhe raporteve qĂ« kanĂ« mĂ« shumĂ« karakter tĂ« âverikalizuarâ me epĂ«rsi tĂ« njĂ«rit mbi tjetrin, Ă«shtĂ« njĂ« nga dukuritĂ« shqetĂ«suese dhe penguese qĂ« shfaqet me substrat tĂ« fortĂ« kombĂ«tar.
Madje, akoma mĂ« shumĂ« kjo Ă«shtĂ« dukuri sociale mĂ« shtrirje hapĂ«sinore e gjeopolitike mĂ« gjerĂ«, me natyrĂ« ballkanike, e pĂ«rhapur si fenomen social pothuaj âcep mĂ« cepâ gadishullit tonĂ« tĂ« sertĂ«. KĂ«tĂ« dukuri tĂ« mungesĂ«s serioze tĂ« partneritetit demokratik e gjejmĂ« bujshĂ«m nĂ« familjen shqiptare, e cila tani ka filluar tĂ« lĂ«vizĂ« diçka nĂ« drejtim tĂ« demokratizimit tĂ« marrĂ«dhĂ«nieve midis pjesĂ«tarĂ«ve brenda saj, duke shfaqur njĂ« hapĂ«sirĂ« ende minimum, pĂ«r partneritet dhe horizontalizim. Sepse familja shqiptare, tipikisht ka qenĂ« dhe akoma vazhdon tĂ« jetĂ« jo pak, strukturĂ« jo partneriale, e mbyllur nĂ« privatĂ«sinĂ« e ngurtĂ«, duke pasur tĂ« fortĂ« tipologji hierarkike e tĂ« vertikalizuar, e cila ka qenĂ« dhe vazhdon tĂ« jetĂ« e âstratifikuarâ duke reflektuar me inerci e ngadalĂ«si sociale, pĂ«r tĂ« ndryshuar vertikalitetin e saj thelbĂ«sisht maskilisht, duke qenĂ« akoma larg standardit tĂ« rindĂ«rtimit tĂ« saj si strukturĂ« me relacione tĂ« hapura partneriteti, mbĂ«shtetur nĂ« âbarazinĂ« horizontaleâ gjinore apo moshore. PĂ«rkundrazi, familja shqiptare vazhdon tĂ« vuajĂ« paragjykimin shekullor konceptual, si strukturĂ« sociale me âhierarki tĂ« lindur, tĂ« paravendosurâ midis pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« saj. Ka shumĂ« pengesa qĂ« ndalojnĂ« âdemokratizimin horizontalâ tĂ« familjes shqiptare, e cila relacionet e saj i mban ende tĂ« bazuara nĂ« âtabutĂ«â sunduese shkak tĂ« disa treguesve biologjike tĂ« jashtĂ«m, sikurse Ă«shtĂ« pĂ«rkatĂ«sia gjinore, identiteti seksual, mosha dhe relacionet e pjesĂ«tarĂ«ve tĂ« saj me punĂ«n.
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, familja shqiptare sipas mendimit tim, Ă«shtĂ« struktura sociale qĂ« mĂ« siguri Ă«shtĂ« mĂ« pak e ndikuar nga relacionet demokratizuese, pasi Ă«shtĂ« strukturĂ« sociale e mbyllur, e ndĂ«rtuar mbi principin e zmadhuar gabimisht tĂ« privatĂ«sisĂ«, e cila shpesh bĂ«het shkak pĂ«r tĂ« ndĂ«rtuar relacione vertikale, sunduese, qĂ« mbysin tĂ« drejtĂ«n humane, sidomos tĂ« gruas pĂ«r shkak tĂ« seksit, tĂ« drejtat e fĂ«mijĂ«ve apo tĂ« moshuarve pĂ«r shkak tĂ« moshĂ«s. Nuk mund tĂ« ketĂ« partneritet tĂ« vĂ«rtetĂ«, organik e tĂ« konsoliduar, nĂ« njĂ« strukturĂ« sociale tĂ« tillĂ« si familja shqiptare, nĂ« tĂ« cilĂ«n âvendimmarrjaâ Ă«shtĂ« pĂ«rgjithĂ«sisht âekskluzivitet mashkullorâ. Natyrisht Ă«shtĂ« e keqe e madhe e shoqĂ«risĂ« moderne, e cila e ka margjinalizuar sĂ« tepĂ«rmi gruan nga tregu i punĂ«s, e ka bĂ«rĂ« shumĂ« tĂ« vĂ«shtirĂ« bashkimin e saj me punĂ«n publike, i ka zbehur âshansetâ, â qĂ« edhe ajo tĂ« ketĂ« pjesĂ«n e saj kontributive financiare nĂ« partneritetin familjar. Kjo pozitĂ« e vĂ«shtirĂ« bĂ«n qĂ« pastaj shumica e familjeve nĂ« tĂ« cilat gruaja Ă«shtĂ« e pa punĂ«, nuk Ă«shtĂ« âzonjĂ« shtĂ«pieâ, por e diskriminuar, e margjinalizuar, me akses tĂ« kufizuar nĂ« vendimmarrjen familjare. Rrjedhimisht nĂ« njĂ« pozitĂ« tĂ« tillĂ«, ajo e ka tĂ« vĂ«shtirĂ« tĂ« sigurojĂ« partneritet, barazi sociale tĂ« vĂ«rtetĂ«. Kontributi financiar i mashkullit, burrit, nĂ« familjen shqiptare Ă«shtĂ« njĂ« nga shkaqet themelore tĂ« cenimit tĂ« relacioneve partneriale me gruan.
NĂ« kĂ«tĂ« kontekst, familja shqiptare, vazhdon tĂ« shfaqet e âvertikalizuarâ nĂ« formĂ«n e âpiramidĂ«s socialeâ, struktura e tĂ« cilĂ«s Ă«shtĂ« e ndĂ«rtuar e tillĂ« qĂ« nĂ« krye tĂ« saj qĂ«ndron mashkulli, jo mĂ« vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« epĂ«rsisĂ« primitive tĂ« âidentitetit seksual tĂ« veçantĂ«â, por dhe sepse Ă«shtĂ« dominues edhe nĂ« kontribute tĂ« tjera tĂ« domosdoshme dhe ekzistenciale pĂ«r familjen. Familja shqiptare ende Ă«shtĂ« nĂ«n sindromĂ«n e familjes me natyrĂ« seksiste, duke pasur tĂ« rrĂ«njosur epĂ«rsinĂ« e mashkullit si pĂ«rkatĂ«si gjinore dhe seksuale. NĂ« mentalitetin e shoqĂ«risĂ« tonĂ« konsiderohet âanomaliâ njĂ« familje qĂ« ka partneritet tĂ« vĂ«rtetĂ«, barazi sociale, liri nĂ« vendimmarrje. Partneriteti dhe marrĂ«dhĂ«niet e horizontalizuara nĂ« familje nga shumica e shqiptarĂ«ve, konsiderohet si dukuri e parakohshme. Prandaj familja jonĂ«, Ă«shtĂ« me natyrĂ« seksiste, sepse garanton epĂ«rsi artificiale tĂ« mashkullit brenda saj, vetĂ«m pĂ«r shkak tĂ« identitetit tĂ« tij seksual, e cila sipas paragjykimit shekullor, Ă«shtĂ« âshenjĂ« epĂ«rsie e lindurâ ndaj femrĂ«s, e cila pĂ«r shkak tĂ« âkĂ«saj mungeseâ, duhet tĂ« pranojĂ« inferioritetin e saj, âfatalisht tĂ« lindurâ.
Si konkluzion, ndĂ«rtimi i partneritetit, i relacioneve sociale horizontale midis njerĂ«zve, do tĂ« ndikojĂ« nĂ« demokratizimin e marrĂ«dhĂ«nieve sociale tĂ« shoqĂ«risĂ« sonĂ«, nĂ« tĂ« gjitha strukturat e saj, familje, shkollĂ«, komunitet, shoqĂ«ri. NjĂ« shoqĂ«ri partneriale me relacione tĂ« horizontalizuara, do tĂ« ishte kusht pĂ«r tĂ« shmangur konfliktet, ndjenjĂ«n e epĂ«rsisĂ« pĂ«r shkaqe biologjike, e social politike. ShoqĂ«ria e âhorizontalizuarâ Ă«shtĂ« âzona socialeâ, ku forcohen raportet dhĂ«nĂ«se dhe marrĂ«se tĂ« njerĂ«zve si tĂ« barabartĂ«, zonĂ« sociale e sigurt e paqes sociale, e mirĂ«kuptimit dhe harmonisĂ«. Kjo Ă«shtĂ« ajo qĂ« na kĂ«rkohet, qĂ« duhet realizuar me çdo kusht. Ky Ă«shtĂ« thelbi social shpirti human i partneritetit, nĂ« mĂ«nyrĂ« qĂ« tĂ« bĂ«jmĂ« atĂ« ârevolucionâ qĂ« tĂ« garantojĂ« nĂ« shoqĂ«rinĂ« tonĂ« devizĂ«n sociale bazĂ« qĂ«: âĂdo njeri Ă«shtĂ« qytetar me tĂ« drejta tĂ« plotaâ, pavarĂ«sisht nga çdo gjĂ« tjetĂ«r, rastĂ«sore apo e dorĂ«s sĂ« dytĂ«.
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co