FATOS ĂOĂOLI
Ne po plakemi me shpejtĂ«si. Jemi vendi i katĂ«rt nĂ« EvropĂ« me plakjen mĂ« tĂ« fortĂ«, pas MaltĂ«s, ItalisĂ« dhe SpanjĂ«s. Krahas dukurisĂ« sĂ« mplakjes sĂ« popullsisĂ«, te ne ka ndodhur edhe largimi shumĂ« i shpejtĂ« e masiv, pĂ«r shkak tĂ« emigracionit dhe Ă«ndrrĂ«s pĂ«r tâu shkolluar e punuar jashtĂ« vendit. TĂ« dy kĂ«ta faktorĂ« tĂ« qĂ«ndrueshĂ«m dhe shumĂ« tĂ« fortĂ« do tĂ« vijojnĂ« tĂ« ndikojnĂ« fuqishĂ«m nĂ« plakjen e mĂ«tejshme tĂ« popullsisĂ« sonĂ«. Prandaj dhe nuk mund tĂ« vijojmĂ« tĂ« ecim me paterica tek pensionet! ĂshtĂ« rrugĂ« e minuar, ku çdo qeveri mund tĂ« ngecĂ«, pasi kosto shoqĂ«rore Ă«shtĂ« e jashtĂ«zakonshme. Duhet tâi futemi me kurajĂ« dhe vendosmĂ«ri reformĂ«s sĂ« plotĂ«, pensioneve me tri shtylla: pensioni shtetĂ«ror, pensioni privat i detyrueshĂ«m dhe pensioni privat vullnetar.
Këto tri shtylla i kanë të gjitha vendet e zhvilluara të familjes së madhe të Bashkimit Evropian ku po shkojmë, por edhe disa vende të rajonit. Duhet ta kuptojmë sot shumë qartë që, në nivel të grupeve të popullsisë, armatën më të madhe nuk e përbëjnë më fëmijët deri në moshën 18 vjeç, as të rinjtë 18-35 vjeç, por pensionistët mbi 65 vjeç. Të tillë kemi sot mbi 600 mijë veta! Në tërësi, pensionistët e regjistruar dhe që marrin pension të plotë ose të pjesshëm te ne, tani që flasim janë 717 mijë veta. Duke pasur ne një pension mesatar 187 euro, buxhetit të shtetit i duhet të ndajë çdo vit 1,34 miliardë euro për të përballuar pensionet. Nga këto para, pagesat e sigurimeve shoqërore kontribuojnë me vetëm rreth 900 milionë euro. Pjesa tjetër, 434 milionë euro, është deficit kronik i skemës sonë publike të pensioneve, i cili përballohet nga taksat tona.
NĂ« nivel tĂ« raportit mes deficitit tĂ« pensioneve dhe tĂ« ardhurave buxhetore, jemi shteti me raportin mĂ« tĂ« lartĂ« nĂ« rajon dhe ndoshta nĂ« tĂ« gjithĂ« EvropĂ«n. Pra, me deficitin mĂ« problematik. ĂfarĂ« e rĂ«ndon mĂ« shumĂ« kĂ«tĂ« raport, Ă«shtĂ« pĂ«rqindja ende e madhe e punĂ«ve nĂ« tĂ« zezĂ«, me kontribut zero nĂ« skemĂ«, si dhe e pagave tĂ« trukuara nĂ« sektorin privat. Zgjidhja pĂ«r uljen e punĂ«ve nĂ« tĂ« zezĂ« dhe tĂ« evazionit pĂ«rmes pagave tĂ« trukuara, Ă«shtĂ« fuqizimi i kontrolleve tĂ« detajuara tĂ« inspektorĂ«ve tĂ« punĂ«s dhe shtimi me herĂ« i gjobave, nĂ« rastet e gjetjes sĂ« punĂ«ve nĂ« tĂ« zezĂ« dhe pagave tĂ« trukuara. Si dhe kontrolli mbi inspektorĂ«t e punĂ«s, pasi mund tĂ« jenĂ« korruptuar nga kompanitĂ« private nĂ« zonat ku veprojnĂ« dhe sigurojnĂ« mes korrupsionit njĂ« rrogĂ« tĂ« dytĂ« apo tĂ« tretĂ«, pĂ«r tĂ« mbyllur njĂ«rin apo tĂ« dyja sytĂ« ndaj pagave tĂ« trukuara e punĂ«ve nĂ« tĂ« zezĂ« tĂ« kompanive.
Skema jonĂ« e pensionit Ă«shtĂ« gjithnjĂ« e mĂ« shumĂ« nĂ« funksion/mĂ«shirĂ« tĂ« numrave tĂ« emigrimit ekonomik. Nga 10 qytetarĂ« qĂ« i largohen sot ShqipĂ«risĂ«, 9 janĂ« persona nĂ« moshĂ« pĂ«r punĂ«, apo studentĂ« dhe fĂ«mijĂ«. VetĂ«m njĂ« Ă«shtĂ« pensionist, qĂ« largohet pĂ«r bashkim familjar me fĂ«mijĂ«t e tij nĂ« emigracion. KĂ«shtu qĂ« edhe raporti kontribuues-pĂ«rfitues te skema jonĂ« e pensioneve publike i ngjan lĂ«kurĂ«s sĂ« shagrenit. Ka tendencĂ« tĂ« vijojĂ« tĂ« qĂ«ndrojĂ« e tkurrur pranĂ« njĂ«shit, me shtytje pĂ«r tâu ulur akoma, por kurrsesi pĂ«r tâu rritur ndjeshĂ«m. PĂ«r kĂ«tĂ« duhet tĂ« jemi tĂ« ndĂ«rgjegjshĂ«m tĂ« gjithĂ«. Skema jonĂ« e pensioneve pĂ«rmirĂ«sohet ndjeshĂ«m, vetĂ«m nĂ«se fusim shtyllĂ«n e dytĂ«, atĂ« tĂ« pensioneve private tĂ« detyruara. Sikurse kemi sigurimin privat tĂ« detyruar tĂ« makinave.
Kjo skemĂ« ka funksionuar nĂ« vende shumĂ« tĂ« ngjashme me ne pĂ«r nga tĂ« ardhurat dhe fuqia blerĂ«se e popullsisĂ«, sikurse Ă«shtĂ« Maqedonia e Veriut. Maqedonasit patĂ«n kurajĂ«n ta nisnin kĂ«tĂ« reformĂ« qĂ« nĂ« vitin 2005. Tani, gati dy dekada mĂ« vonĂ«, pensioni mesatar nĂ« MaqedoninĂ« e Veriut Ă«shtĂ« 350 euro, ose gati dy herĂ« mĂ« i lartĂ« se tek ne. NĂ«se, nĂ«pĂ«rmjet pensionit privat tĂ« detyrueshĂ«m, ti si qytetar merr vesh se pensionit tĂ«nd do tâi shtohen qoftĂ« edhe 20 mijĂ« lekĂ« tĂ« vjetra nĂ« muaj, ngaqĂ« me ligj qeveria pranon tĂ« japĂ« vetĂ«m 3 pĂ«r qind nga 900 milionĂ« eurot e tĂ« ardhurave tĂ« sigurimeve shoqĂ«rore kompanive private tĂ« sigurimit, atĂ«herĂ« tĂ« ngjallet brenda vetes njĂ« shtytje e madhe pĂ«r ta rritur kĂ«tĂ« shumĂ«. Dhe pĂ«rmes ofertave tĂ« kĂ«tyre kompanive private, ti edhe mund ta pesĂ«fishosh atĂ«, duke kontribuar çdo muaj me diçka. Ne kemi sot dhe do tĂ« vijojmĂ« ta kemi plagĂ«n mĂ« tĂ« madhe ekonomike nĂ« deficitin e skemĂ«s sĂ« pensioneve shtetĂ«rore. Duhet tĂ« mendojmĂ« fort seriozisht e me shumĂ« kurajĂ« se si ta pĂ«rballojmĂ« atĂ«.
Duhet të kemi një kuadër ligjor që favorizon me taksa më të ulëta kompanitë private dhe ato shtetërore sha (shoqëri aksionere), që i shtyjnë punonjësit e tyre të investojnë për skemën e pensionit që në vitet e para të punës. Pjesën më të madhe të popullsisë e kemi të punësuar në privat, por një pjesë jo e vogël, mbi 340 mijë veta, është e vetëpunësuar në bujqësi. Për ketë sektor duhet të mendojmë nxitje të veçantë për skemat e pensioneve. Për ne kryesorja është që të nxitet sektori privat, e sidomos kompanitë e mëdha, që punësojnë me qindra punonjës. Një pjesë prej tyre dhe e bëjnë nxitjen spotanisht sot, kur ofrojnë incentiva për punonjësit e tyre që punojnë prej 10 apo 15 vite e më shumë pranë kompanive të tyre. Por kjo gjë duhet të jetë që në nisje të punës. Pikërisht te ne mungon qasja e duhur, pasi kemi shumë të rinj që pranojnë të punojnë në biznese të ndryshme dhe të pasiguruar, duke mos menduar për të investuar në pensionin e tyre.
Nëse realizohet kjo nxitje totale dhe beteja pa kompromise ndaj punës së zezë dhe pagave të trukuara, mund të arrijmë në pak vite shifrën e sotme të Maqedonisë së Veriut me një pension mesatar 350 euro në muaj. Ky vend, njëlloj si dhe Kosova që po ecën me shpejtësi drejt shtimit të ndjeshëm të pensioneve të veta, ka tri shtylla të dukshme të skemës së pensioneve: pensioni shtetëror, pensioni i detyrueshëm privat dhe pensioni privat vullnetar. Ne na mungon shtylla e dytë krejtësisht./Gazeta Panorama
NDIQE LIVE “PANORAMA TV” © Panorama.al Burimi informacionit @Panorama.al: Lexo me shume ne :bota sot www.botasot.co
