ING. MSC, MPA: ALFRED BUNDO
Në një epokë ku teknologjia po avancon me shpejtësi të paimagjinueshme, laboratorët janë në krye të një transformimi të madh, dhe ky proces është i drejtuar nga digjitalizimi dhe përdorimi i inteligjencës artificiale (IA).
ÇFARË ËSHTË INTELIGJENCA ARTIFICIALE (IA)?
Inteligjenca artificiale përkufizohet si aftësia e një kompjuteri digjital ose roboti të kontrolluar nga kompjuteri për të kryer detyra që zakonisht lidhen me qeniet inteligjente. IA përkufizohet gjithashtu si një entitet inteligjent i krijuar nga njerëzit; i aftë për të kryer detyrat në mënyrë inteligjente pa u udhëzuar në mënyrë eksplicite; i aftë për të menduar dhe vepruar në mënyrë racionale dhe njerëzore.
Nëse pyesni për inteligjencën artificiale, një studiues të IA, do të thoshte se është një grup algoritmesh që mund të prodhojnë rezultate pa pasur nevojë të udhëzohen në mënyrë eksplicite për ta bërë këtë. Inteligjenca e demonstruar nga makinat njihet si inteligjenca artificiale. Inteligjenca artificiale është bërë shumë e popullarizuar në botën e sotme. Është simulimi i inteligjencës natyrore në makinat që janë të programuara për të mësuar dhe imituar veprimet e njerëzve. Këto makina janë në gjendje të mësojnë me përvojë dhe të kryejnë detyra të ngjashme me njerëzit. Teksa teknologjitë si IA vazhdojnë të rriten, ato do të kenë një ndikim të madh në cilësinë e jetës sonë. Është e natyrshme që të gjithë sot dëshirojnë të lidhen disi me teknologjinë IA, mund të jetë si përdorues fundor ose duke ndjekur një karrierë në Inteligjencën Artificiale.
IA vjen në forma të ndryshme që janë bërë gjerësisht të disponueshme në jetën e përditshme. Altoparlantët inteligjentë në ambientin tuaj me Alexa ose asistenti zanor i integruar i Google janë dy shembuj të shkëlqyer të IA. Shembuj të tjerë të mirë janë chatbot-et e njohura të IA, të tilla si ChatGPT, Bing Chat-i i ri dhe Google Bard.
Kur i kërkoni ChatGPT kryeqytetin e një vendi ose i kërkoni Alexa që t’ju japë një përditësim mbi motin, do të merrni përgjigje që janë rezultat i algoritmeve të machine learning (mësimit të makinës).
CILËT JANË DISA SHEMBUJ TË FUNDIT TË IA?
Në përgjithësi, përparimet më të dukshme në IA janë zhvillimi dhe lëshimi i GPT 3.5 dhe GPT 4. Por ka pasur shumë arritje të tjera revolucionare në inteligjencën artificiale, shumë në fakt, për t’i përfshirë të gjitha këtu. Këtu janë disa nga më të dukshmet:
ChatGPT (dhe GPT-të) është një chatbot i IA i aftë për gjenerim, përkthim dhe përgjigje të pyetjeve të gjuhës natyrore. Megjithëse është padyshim mjeti më i popullarizuar i IA, falë aksesueshmërisë së tij të gjerë, OpenIA bëri një përhapje shumë të rëndësishme në botën e inteligjencës artificiale me krijimin e GPT-ve 1, 2 dhe 3.
Gjithashtu: 5 mënyra për të përdorur chatbot për të bërë jetën tuaj më të lehtë.
GPT do të thotë “Generative Pre-trained Transformer,” dhe GPT-3 ishte modeli më i madh gjuhësor që ekziston në kohën e lëshimit të tij në 2020, me 175 miliardë parametra. Versioni i fundit, GPT-4, i aksesueshëm përmes ChatGPT Plus ose Bing Chat, ka një trilion parametra.
MAKINA VETËDREJTUESE
Megjithëse siguria e makinave që drejtojnë vetë është një shqetësim kryesor i përdoruesve të mundshëm, teknologjia vazhdon të përparojë dhe përmirësohet me përparimet në IA. Këto automjete përdorin algoritme të mësimit të makinerive për të kombinuar të dhënat nga sensorët dhe kamerat për të perceptuar rrethinën e tyre dhe për të përcaktuar rrugën më të mirë të veprimit.
Karakteristika e autopilotit të Tesla-s në automjetet e saj elektrike është ndoshta ajo që shumica e njerëzve mendojnë kur marrin në konsideratë makinat vetë-drejtuese, por Waymo, nga kompania mëmë e Google, Alphabet, bën udhëtime autonome, si një taksi pa një shofer taksie, në San Francisko, CA, dhe Phoenix, AZ.
Cruise është një tjetër shërbim robotaksi dhe kompanitë e makinave si Apple, Audi, GM dhe Ford po ashtu me sa duket po punojnë në teknologjinë e automjeteve vetëdrejtuese.
ROBOTIKA
Arritjet e Boston Dynamics spikasin në fushën e IA dhe robotikës. Megjithëse jemi ende shumë larg krijimit të IA në nivelin e teknologjisë që shihet në filmin Terminator, të shikosh robotët e Boston Dyanmics duke përdorur IA për të lundruar dhe për t’iu përgjigjur terreneve të ndryshme është mbresëlënëse.
DEEPMIND
Kompania motër e Google DeepMind është një pioniere e IA që bën hapa drejt qëllimit përfundimtar të inteligjencës së përgjithshme artificiale (AGI). DeepMind ka krijuar një sistem parashikimi të palosjes së proteinave, i cili mund të parashikojë format komplekse 3D të proteinave, dhe ka zhvilluar programe që mund të diagnostikojnë sëmundjet e syve po aq efektivisht sa mjekët kryesorë në mbarë botën.
Cili është qëllimi i inteligjencës artificiale?
Qëllimi i Inteligjencës Artificiale është të përmirësojë aftësitë njerëzore dhe të ndihmojë në marrjen e vendimeve të avancuara me ndikim të gjerë. Kjo është përgjigja nga pikëpamja teknike. Nga një këndvështrim filozofik, inteligjenca artificiale ka potencialin për t’i ndihmuar njerëzit të jetojnë një jetë më kuptimplote, me punë me një ngarkesë jo të madhe dhe të ndihmojë në menaxhimin e rrjetit kompleks të individëve, kompanive, shteteve dhe kombeve të ndërlidhura për të funksionuar në një mënyrë që është e dobishme për të gjithë njerëzimin.
Aktualisht, qëllimi i Inteligjencës Artificiale është i përbashkët me të gjitha mjetet dhe teknikat e ndryshme që ne kemi shpikur gjatë mijëra viteve të fundit – për të thjeshtuar përpjekjet njerëzore dhe për të na ndihmuar të marrim vendime më të mira. Inteligjenca artificiale është cilësuar gjithashtu si Shpikja jonë Përfundimtare, një krijim që do të shpikte mjete dhe shërbime novatore që do të ndryshonin në mënyrë eksponenciale mënyrën se si ne e drejtojmë jetën tonë, duke shpresuar që të hiqen grindjet, pabarazitë dhe vuajtjet njerëzore.
KU PËRDORET INTELIGJENCA ARTIFICIALE (IA)?
IA përdoret në fusha të ndryshme për të dhënë njohuri mbi sjelljen e përdoruesit dhe për të dhënë rekomandime bazuar në të dhënat. Për shembull, algoritmi i kërkimit parashikues i Google përdori të dhënat e kaluara të përdoruesve për të parashikuar se çfarë do të shkruante një përdorues më pas në shiritin e kërkimit. Netflix përdor të dhënat e përdoruesve të kaluar për të rekomanduar se çfarë filmi një përdorues mund të dëshirojë të shohë më pas, duke e bërë përdoruesin të lidhet me platformën dhe duke rritur kohën e shikimit. Facebook përdor të dhënat e kaluara të përdoruesve për të dhënë automatikisht sugjerime për të etiketuar miqtë tuaj, bazuar në tiparet e fytyrës në imazhet e tyre. IA përdoret kudo nga organizata të mëdha për të bërë më të thjeshtë jetën e një përdoruesi fundor.
LABORATORË DIGJITALË DHE INTELIGJENCA ARTIFICIALE PËR TRANSFORMIMIN E TYRE
Shkenca gjithmonë e ka çuar botën përpara dhe tani do të bëjë të njëjtën gjë për laboratorët. Laboratori i së ardhmes është një koncept i ndërtuar mbi themelet e laboratorëve të digjitalizuar. Ajo përfshin sisteme inteligjente teknologjike të rrjedhës së punës që janë të lidhura dhe të afta për të mbledhur sasi të mëdha të dhënash nëpërmjet automatizimit të integruar.
Një laborator i digjitalizuar duhet të konsiderohet një laborator më i avancuar pasi ka më shumë akses në të dhëna. Duke qenë se të dhënat janë çelësi për transformimin e shkencës, rritja e sasive të të dhënave të gjeneruara në çdo laborator, e lëre më një laborator të lidhur në mënyrë digjitale, mund të jetë një ndryshim i lojës – por vetëm nëse mblidhet dhe sintetizohet në informacion dhe njohuri që janë të dobishme.
Mjedisi digjital (d.m.th., puna pa letra në një format elektronik) përfiton nga digjitalizimi. IA përfshin të gjithë instrumentet e nevojshme për analizën e plotë të të dhënave dhe mundëson vlerën e plotë të të dhënave për vendimmarrje. Aftësia për të monitoruar operacionet dhe për të ofruar njohuri më të sofistikuara është një arsyetim thelbësor për futjen e IA në mjedisin laboratorik operacional.
LËVIZJA DREJT NJË LABORATORI TË DIGJITALIZUAR TË INTELIGJENCËS ARTIFICIALE
Përveç adoptimit të zgjidhjeve robotike për të përmirësuar efikasitetin dhe efektivitetin në laboratorët e së ardhmes, shumë studiues po shkojnë drejt digjitalizimit të laboratorëve të tyre, duke kaluar nga sistemet e bazuara në letër në zgjidhjet informatike si sistemet e menaxhimit të informacionit laboratorik (LIMS) dhe fletoret elektronike (ELNs). LIMS u mundëson studiuesve të mbajnë gjurmët e të dhënave të lidhura me mostrat, eksperimentet dhe instrumentet në mënyrë efikase, si dhe të menaxhojnë në mënyrë aktive proceset laboratorike, ndërsa ELN-të digjitalizojnë marrjen e shënimeve dhe mund të automatizojnë procesin e rishikimit të të dhënave.
Udhëzimi për të dhënat e mira dhe praktikat e menaxhimit të të dhënave nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) rekomandon që sistemet hibride – një kombinim i sistemeve manuale dhe elektronike – duhet të zëvendësohen me sisteme plotësisht të digjitalizuara sa më shpejt që të jetë e mundur.
Miratimi i zgjidhjeve informatike si LIMS mund t’u ofrojë laboratorëve disa përfitime, duke përfshirë ndihmën për të përmirësuar performancën, maksimizimin e cilësisë dhe garantimin e përmbushjes së kërkesave dhe rregulloreve të pajtueshmërisë. Ato gjithashtu mund të heqin hapat e përsëritur dhe të mundimshëm në rrjedhat e punës dhe të zvogëlojnë gabimet njerëzore. Kursimi i kohës mund t’i fuqizojë shkencëtarët, duke i lejuar ata të përqendrohen në punë më komplekse dhe kuptimplotë.
Përdorimi i inteligjencës artificiale në laborator
Disa mund të mendojnë se bashkëpunimi njeri-makinë, robotët që punojnë në mënyrë të pavarur dhe sistemet autonome duken si diçka nga një film fantastiko-shkencor – megjithatë, është plotësisht real! Ne mund të shijojmë përfitimet e punës dhe kërkimit të krijuar nga makineritë për shkak të përpjekjes së jashtëzakonshme të bërë nga mijëra specialistë nga e gjithë bota. Është me të vërtetë një hap drejt së ardhmes. Risi të tilla kanë potencialin për të ndihmuar një laborator të rregullt të rritet me një ritëm shumë më të lartë se zakonisht.
Inteligjenca artificiale po evoluon vazhdimisht, me zbulime të reja që herë pas here i shtyjnë kufijtë e kërkimit shkencor. IA, LIMS, teknologjitë e machine learning (mësimit të makinerive) dhe gjithçka që vjen me to po e bëjnë automatizimin e laboratorit më të lehtë se kurrë.
SI PËRDORET IA NË TEKNOLOGJINË LABORATORIKE?
IA po revolucionarizon fushën e teknologjisë laboratorike duke u mundësuar shkencëtarëve të analizojnë dhe interpretojnë sasi të mëdha të dhënash shpejt dhe saktë. Me inteligjencën artificiale, laboratorët tani mund të automatizojnë punët manuale, të tilla si nxjerrja e testeve dhe përgatitja e mostrës, duke liruar kohën e studiuesve për punë më të rëndësishme.
Një mënyrë se si IA po përdoret në teknologjinë laboratorike është përmes analizës së imazhit, duke përdorur algoritme për të njohur modele ose struktura specifike brenda imazheve të mikroskopit, studiuesit mund të identifikojnë shpejt fushat e mundshme me interes për studime të mëtejshme. Kjo ka çuar në identifikimin më të shpejtë të biomarkerëve të sëmundjes dhe objektivave të barnave.
Një rast tjetër përdorimi i IA në teknologjinë laboratorike është modelimi parashikues. Duke ushqyer grupe të dhënash të mëdha në modelet e machine learning, shkencëtarët mund të parashikojnë rezultatet me një shkallë të lartë saktësie. Për shembull, studiuesit kanë përdorur këtë qasje për të identifikuar materiale të reja me veti të dëshirueshme për aplikimet e ruajtjes së energjisë.
Për më tepër, IA po i ndihmon laboratorët të përmirësojnë rrjedhat e tyre të punës duke optimizuar dizajnin eksperimental dhe duke reduktuar gabimet e shkaktuara nga gabimet njerëzore ose paragjykimet. Kjo ka potencialin për të përshpejtuar zbulimin shkencor dhe për të përmirësuar riprodhueshmërinë nëpër studime.
Përfitimet e përdorimit të IA në teknologjinë laboratorike Integrimi i inteligjencës artificiale në teknologjinë laboratorike ka sjellë disa përfitime. Një avantazh i rëndësishëm është rritja e saktësisë në analizën dhe interpretimin e të dhënave.
Me IA, laboratorët mund të analizojnë grupe të mëdha të dhënash më shpejt se njerëzit duke minimizuar gabimet që mund të ndodhin për shkak të lodhjes ose gabimit njerëzor.
Një përfitim tjetër i përdorimit të IA në teknologjinë laboratorike është përmirësimi i efikasitetit. Sistemet e fuqizuara nga IA mund të mësojnë nga eksperimentet dhe rezultatet e kaluara, duke u mundësuar atyre të bëjnë parashikime më të sakta për rezultatet e ardhshme. Kjo i lejon shkencëtarët të optimizojnë rrjedhat e tyre të punës, duke reduktuar kohën dhe burimet e nevojshme për kërkime.
Për më tepër, IA mund të ndihmojë në identifikimin e modeleve që nuk janë menjëherë të dukshme për njerëzit. Duke analizuar sasi të mëdha të dhënash për periudha të gjata, IA mund të dallojë lehtësisht ndryshime delikate që mund të mungojnë nga një person që kryen vëzhgime manuale.
Inteligjenca artificiale zvogëlon rrezikun që lidhet me trajtimin e materialeve të rrezikshme në laboratorë, pasi robotët e fuqizuar nga kjo teknologji mund të kryejnë detyra të rrezikshme në vend të njerëzve.
SFIDAT E PËRDORIMIT TË IA NË TEKNOLOGJINË LABORATORIKE
Ndërsa IA ka sjellë shumë përfitime në teknologjinë laboratorike, ajo nuk është pa sfidat e saj.
Një nga sfidat më të mëdha është të sigurohet që të dhënat e përdorura për të trajtuar modelet e IA të jenë përfaqësuese dhe të paanshme. Nëse të dhënat nuk janë mjaft të larmishme ose nëse ka paragjykime në mënyrën se si janë mbledhur të dhënat, atëherë sistemi i IA mund të bëjë parashikime ose klasifikime të pasakta.
Një sfidë tjetër është të sigurohemi që sistemet e IA të jenë transparentë dhe të shpjegueshme. Ndërsa këto sisteme bëhen më komplekse, mund të jetë e vështirë për studiuesit dhe përdoruesit të kuptojnë pse po marrin vendime të caktuara. Kjo mungesë transparence mund të çojë në mosbesim në teknologjinë IA dhe të pengojë miratimin e saj.
Për më tepër, ka shqetësime për shkurtimin e vendeve të punës, pasi më shumë detyra automatizohen përmes IA. Është e rëndësishme të merret parasysh se si këto ndryshime do të ndikojnë te punonjësit në mjediset laboratorike dhe çfarë masash mund të merren për të minimizuar efektet e tyre negative.
Rreziqet e sigurisë kibernetike duhet gjithashtu të adresohen kur përdoret IA, në teknologjinë laboratorike. Ndërsa informacioni i ndjeshëm bëhet gjithnjë e më i digjitalizuar dhe i aksesueshëm përmes sistemeve të ndërlidhura, bëhet më e lehtë për hakerët që të shfrytëzojnë dobësitë.
Tejkalimi i këtyre sfidave do të kërkojë bashkëpunim midis shkencëtarëve, inxhinierëve, politikëbërësve dhe aktorëve të tjerë të përfshirë në zhvillimin dhe zbatimin e zgjidhjeve të IA për teknologjinë laboratorike.
E ARDHMJA E IA NË TEKNOLOGJINË LABORATORIKE
E ardhmja e IA në teknologjinë laboratorike është shumë premtuese. Ndërsa më shumë laboratorë miratojnë sisteme të fuqizuara nga IA, mund të presim të shohim përparime të rëndësishme në fusha të tilla si diagnostikimi, zbulimi dhe zhvillimi i barnave.
Një fushë ku IA mund të ketë një ndikim të madh është mjekësia e personalizuar. Duke analizuar të dhënat e pacientit dhe informacionin gjenetik, algoritmet e IA mund të ndihmojnë mjekët të përshtatin trajtimet për pacientët individualë për rezultate më të mira.
Në fund të fundit, e ardhmja e IA në teknologjinë laboratorike do të varet nga investimi i vazhdueshëm në kërkim dhe zhvillim. Por me kaq shumë mundësi emocionuese në horizont është e qartë se kjo fushë në zhvillim ka potencial të madh për të transformuar mënyrën se si ne i qasemi kërkimit dhe zbulimit shkencor.
Përmes sfidave të përdorimit të IA në laboratorë, një konkluzion del në realitet që një cikël i ri ka filluar për laboratorët, një cikël ku teknologjia dhe njerëzit bashkohen për të krijuar një harmoni të re të lidhur me sigurimin e cilësisë. Aplikimi i IA-së nuk është vetëm një çështje teknologjike, por një qëndrim ndaj të ardhmes – një angazhim për të sjellë inovacion dhe përmirësim të vazhdueshëm.
Në këtë kryqëzim të teknologjisë dhe dijes njerëzore, duhet të orientohemi tek një epokë e re ku laboratorët janë një platformë për inovacion, mësim dhe përmirësim i vazhdueshëm. Megjithatë, të mos harrojmë asnjëherë se bota nuk përbëhet thjesht nga forma dhe kodimet – por është përvoja dhe mësimi që kemi me njëri-tjetrin dhe me teknologjinë që na rrethon.
Si përfundim, për të kontribuar në këtë revolucion që po ndodh, ku çdo algoritëm është një hap përpara drejt një cilësie më të lartë, le të mos shohim vetëm një kompjuter, por një partner të aftë që bashkëpunon me ne për të realizuar potencialin tonë më të madh.
Le të përgatitemi për rrugën që vjen, për sfidat që do të paraqiten dhe për mundësitë e panumërta që do të përmirësojnë të ardhmen tonë, sepse në këtë ndryshim, ne sigurojmë një cilësi dhe të ardhme më të mirë.
*Autori, Drejtor i Laboratorëve
Testues, Kalibrues dhe Mjekësorë
DREJTORIA E PËRGJITHSHME E AKREDITIMIT
