Furnizimi me gaz rus në Evropë nëpërmjet Ukrainës do të përfundojë të mërkurën, dita kur edhe skadon marrëveshja pesëvjeçare midis operatorit të tranzitit të gazit të Ukrainës Naftogaz dhe Gazprom të Rusisë.
Presidenti ukrainas Volodymyr Zelensky tha se vendi i tij nuk do të lejojë Rusinë të “fitojë miliarda shtesë në gjakun tonë” dhe i kishte dhënë BE-së një vit kohë për t’u përgatitur.
BE-ja ka reduktuar ndjeshëm importet e gazit nga Rusia që kur nisi pushtimin e saj në shkallë të plotë të Ukrainës në vitin 2022, por një numër shtetesh anëtare ende varen kryesisht nga furnizimet, duke e bërë që Rusia të fitojë rreth 5 miliardë euro në një vit.
Komisioni Evropian tha se sistemi i gazit i kontinentit ishte “rezistent dhe fleksibël” dhe se kishte kapacitet të mjaftueshëm për të përballuar përfundimin e tranzitit përmes Ukrainës.
Gazi rus përbënte më pak se 10% të importeve të gazit të BE-së në vitin 2023, sipas shifrave nga blloku, krahasuar me 40% në 2021.
Por disa anëtarë të BE-së, përfshirë Sllovakinë dhe Austrinë, vazhdojnë të importojnë sasi të konsiderueshme gazi nga Rusia.
Rregullatori i energjisë i Austrisë tha se nuk parashikonte ndonjë ndërprerje të furnizimit pasi kishte diversifikuar burimet dhe kishte krijuar rezerva.
Por vendimi i Ukrainës ka shkaktuar tashmë tensione serioze me Sllovakinë, e cila tani është pika kryesore e hyrjes së gazit rus në BE dhe ka fituar tarifa tranziti nga transportimi i gazit në Austri, Hungari dhe Itali.
Të premten, kryeministri i Sllovakisë Robert Fico – i cili sapo kishte bërë një vizitë të papritur në Moskë për bisedime me presidentin rus Vladimir Putin – kërcënoi të ndalonte furnizimin me energji elektrike në Ukrainë.
Kjo bëri që Zelensky ta akuzonte atë se e kishte ndihmuar Putinin “të financonte luftën dhe të dobësonte Ukrainën”.
“Fico po e tërheq zvarrë Sllovakinë në përpjekjet e Rusisë për të shkaktuar më shumë vuajtje për ukrainasit,” tha presidenti ukrainas.
Polonia ka ofruar të mbështesë Kievin në rast se Sllovakia ndërpret eksportet e saj të energjisë elektrike – furnizime që janë thelbësore për Ukrainën, termocentralet e së cilës sulmohen rregullisht nga Rusia.
Moldavia, e cila nuk është pjesë e BE-së, mund të preket seriozisht nga përfundimi i marrëveshjes së tranzitit. Gazi nxiti një termocentral në të cilin Moldavia mbështetet për shumicën e nevojave të saj për energji elektrike. Ajo furnizoi gjithashtu rajonin separatist të Transnistrisë, të mbështetur nga Rusia, një pjesë e vogël e tokës e vendosur midis Moldavisë dhe Ukrainës.
Ministri i Energjisë i Moldavisë, Konstantin Borosan, tha se qeveria kishte marrë hapa për të siguruar furnizim të qëndrueshëm me energji elektrike në vend, por u bëri thirrje qytetarëve të kursejnë energjinë. Një gjendje e jashtëzakonshme 60-ditore në sektorin e energjisë është vendosur në Moldavi që nga mesi i dhjetorit.
Presidentja Maia Sandu akuzoi Kremlinin për “shantazh” që mund të synonte destabilizimin e vendit të saj përpara zgjedhjeve të përgjithshme në 2025.
Rusia ka transportuar gaz në Evropë përmes Ukrainës që nga viti 1991.
Ndërsa BE-ja ka reduktuar varësinë e saj nga gazi rus, ajo ka gjetur burime alternative në gazin natyror të lëngshëm (LNG) nga Katari dhe SHBA, si dhe gazin me tubacione nga Norvegjia.
Pasi të ndërpritet rruga e tranzitit ukrainas, Rrjedha Turke e Detit të Zi – që arrin Turqinë, Hungarinë dhe Serbinë – do të jetë i vetmi furnizim me gaz rus për vendet evropiane.
Në dhjetor, Komisioni Evropian paraqiti plane që tha se do t’u mundësonin vendeve anëtare të BE-së të zëvendësonin tërësisht transitin e gazit përmes Ukrainës.
Sipas planeve të emergjencës të BE-së, vendet e prekura do të furnizohen me gaz grek, turk dhe rumun nga rruga transballkanike, ndërsa gazi norvegjez do të transportohet përmes Polonisë. Më shumë furnizime do të arrijnë gjithashtu në Evropën Qendrore përmes Gjermanisë.
